ერიკ ჰობსბაუმი "მოკლე მეოცე საუკუნე"

ნაწყვეტი ბრიტანელი ისტორიკოსის ერიკ ჰობსბაუმის წიგნიდან "მოკლე მეოცე საუკუნე"

კაპიტალისტურ სახელმწიფოების წარმატება დამოკიდებული იყო მის ინდუსტრიალიზაციაზე, რომელსაც სახელმწიფო გეგმავდა - საფრანგეთიდან დაწებული იაპონიამდე დამთავრებული. იმავდროულად მთავრობების პოლიტიკური ერთგულება სრული დასაქმებაზე და ნაკლები ხარისხით, ეკონომიური უთანაწორობის შემცირების მიმართ, ანუ მათი ორიენტაცია კეთილდღეობაზე და სოციალურ დაზღვევაზე გამოიღო ის შედეგი, რომ პირველად შეიქმნა ფუფუნების საგანთა მასიური სამომხმარებლო ბაზარი. ფუფუნების ამ საგნებმა გადაინაცვლეს ამის შემდეგ აუცილებელ საგანთა კატეგორიაში. რაც უფრო ღარიბია ადამინი, მით უფრო დიდი ნაწილი თავისი შემოსავლისა უნდა დახარჯოს, პირველად აუცილებელ საგნებზე (როგორიცაა საჭმელი) 1930-იან წლებში ისეთი მდიდარ ქვეყანაშიც კი როგორიცაა ამერიკის შეერთებული შტატები იყო, შემოსავლების ერთი მესამედი მიდიოდა საჭმელზე, მაგრამ უკვე 1980-იან წლების დასაწყისში ამ დანახარჯის რიცხვმა შეადგინა 13% სხვა დანარჩენი კი იხარჯებოდა სხვა პროდიქტებზე.

            ეკონომიკის ინტერნაციონალიზმმა, გაზარდა წარმოების უნარი მთელ მსოფლიოში. შესაძლებელი გახდა მეტი პროდუქტის შექმნა საერთაშორისო შრომის გადანაწილებით. თავდაპირველად ის შეზღუდული იყო ე.წ „განვითარებულ ქვეყნებით: ე.ი ამერიკულ ბანაკით. სოციალისტური სახელმწიფოები იზოლირებულნი იყვნენ, ხოლო ყველაზე დინამიურად განვითარებადი, მესამე სამყაროს სახელმწიფოები 1950-იან წლებიდან ამჯობინებდნენ დამოუკიდებლად განეხორციელებინათ გეგმიური ინდუსტრიალიზაცია და ჩაენაცვლათ იმპორტირებული საქონელი, საკუთარ საქონლით. რა თქმა უნდა დასავლური კაპიტალისტური სახელმწიფოები  ვაჭრობდნენ ჩანმორჩენილ მესამე სამყაროსთან, საკმაოდ წარმატებულად რადგან ვაჭრობის პირობები მათთვის სასურველი იყო - ისინი იაფად ყიდულობდნენ ნედლეულს და სუსრსათ. რაც მართლა შეიცვალა, ეს იყო განვითარებად ქვეყნების სამეწარმოო პროდიქცია. 1953 წლიდან ოცი წლის განმავლობაში დამზადებული პროდუქცია გაიზარდა ათჯერ, საერთაშორისო ვაჭრობაში მათი რაოდენობა ბაზრის 60% შეადგენდა.

            1975 წლიდან „დიდი შვიდეულის“ ქვეყნებზე მოდიოდა სამი მეოთხედი ავტომობილებისა მსოფლიოში. თუმცა მსოფლიოს ახალ სამრეწველო რევოლუცია ერთ კონკრეტულ რეგიონი არ მოუცვია.

            მთავარი მიმართულება წარმოადგენდა კაპიტალიზმის რესტრუქტურიზაცია და ინტერნაციონალური ეკონომიკის განვითარება. „ოქროს ხანა“ მიღწევები არ შეიძლება მხოლოდ ტექნიკურ რევოლუციით ავხსნათ. მაღალი ტექნოლოგიების გავლენა სამოქალაქო მრეწველობაში გახდა მასობრივი 1973 წლიდს შემდეგ, როდესაც გარღვევა მოხდა ინფორმაციულ ტექნოლოგიებში და გენური ინჟინერიაში. შესაძლოა მთავარი მიღწევები, რომელმაც შეცვალა სამყარო, მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ, იყო მიღწევები ქიმიაში და ფარმაკოლოგიაში, რომელმაც მალევე მოახდინა გავლენა დემოგრაფიულ მდგომარეობაზე მესამე სამყაროში, მისი კულტურული შედეგები მოხდა რამოდენიმე ხნის შემდეგ 1960-1970-იან წლებში ე.წ „სექსუალურ რევოლიციით“, ანტიბიოტიკების წყალობით (რომლებიც მეორე მსოფლიო ომამდე არ იცოდნენ, რომლის მეშვეობითაც სექსუალურ აღვირახსნიობის მტერი - ვენერიული დაავადებები, ადვილად განკურნებადი გახდა და ასეცე ჩასახვის საწინააღმდეგო აბების მეშვეობით, რომელიც 1960-იან წლებიდან ფართოდ გავრცელებული გახდა. (1980-იან წლებში სპიდის აღმოჩენის შემდეგ სექსი კვლავ რისკის შემცველი გახდა)

            მეორე მსოფლიო ომის შემდგომ კაპიტალიზმს კროლანდმა უწოდა „რეფორმირებული ისე რომ ვერ იცნობ“ ან ბრიტანეთის პრემიერ-მინისტრის ჰაროლდ მაკმილდონის მიხედვით „ახალი ვერსია ძველი სისტემის“

            გადალახეს რა პირველი და მეორე მსოფლიოომის შორის დაშვებული შეცდომები, ის არა მარტო დაუბრუნდა თავის ჩვეულ ფუნქციას „დასაქმების მაღალი დონის და ეკონომიკური ზრდის გარკვეული ხარისხის შენარჩუნება“  დაიდო შეთანხმება ეკონომიკურ ლიბერალიზმს და სოციალ დემოკრატიებს შორის, რომელიც ძალიან წააგავს თავის ფორმით ცოლ-ქმრულ კავშირს და რომელმაც ძალიან ბევრი გადმოიღო საბჭოთა კავშირისგან. ეს უკანასკნელი იყო პიონერი ეკონომიკურ დაგემარებაში. სწორედ ამიტომ თავისუფალი ბაზრის იდეის ორთოდოქსების მხრიდან თავდასხმები რეფორმირებულ კაპიტალიზმზე ასე გაძლიერდა 70-იან და 80-იან წლებში. ეს მოხდა მაშინ როდესაც პოლიტიკა რომელიც აგებული იყო, ზემოთ ნახსენებ კავშირზე, აღარ იყო ეკონომიკურად წარმატებული. სპეციალისტები როგორიც იყო ჰაიეკი (ავსტრიელი) რომელიც არასოდეს არ იყო პრაგმატიკოსი და თანახმანი იყვნენ საკუთარი სურვილის საწინააღმდეგოდ ეცნოთ, ის რეალობა რომ ეკონომიკური მოღვაწეობა რომელიც ეწინააღმდეგობდა სახელმწიფოს ჩარევას ეკონომიკაში, შეიძლება ყოფილიყო წარმატებული. თუმცა მათ მოჰყავდათ მტკიცებულებები რომლებიც უარყოფდნენ ასეთ შესაძლებლობას. მათ სწამდათ ფორმულა „თავისუფალი ბაზარი = თავისუფალ პიროვნებას“ ისინი გმობდნენ ნებისმიერ გადახრას ამ პრინციპისგან და ხედავდნენ ასეთ გადახრაში „გზა მონობისკენ“ („გზა მონობისკენ“ ჰაიეკის წიგნი 1944 წ) ეს სპეციალისტები იცავდნენ ბაზრის სისუფთავის პრინციპს, დიდი დეპრესიის პერიოდში. ისინი აგრძელებდნენ იმ პოლიტიკის დაგმობას რომელმაც „ოქროს პერიოდი“ მართლა გაავსო ოქროთი, და ეს მიუხედავად იმისა სამყარო ხდებოდა კიდე უფრო მდიდარი, ხოლო კაპიტალიზმმა პოლიტიკურ ლიბერალიზმთან ერთად, კვლავ განიცადა აყვავება, ბაზრის  და მთავრობის ურთიერთქმედების საფუძველზე, თუმცა აღნიშნულ პერიოდში 1940-1970-იან წლებში ამ ძველ წარმოდგენების მომხრეებს არავინ არ უგდებდა ყურს.

            ჩვენ არ გვაქვს მიზეზი რომ ეჭვი შევიტანოთ იმაში, რომ კაპიტალიზმი იყო განზრახ რეფორმირებული, უკანასკნელ საომარ წლების შემდეგ, იმ ამერიკელ და ბრიტანელ პოლიტიკოსების მიერ, ვისაც ამის საშუალება გააჩნდა.

            კატასტროფა ომთაშორისო პერიოდში, რომლის განმეორებაც არ შეიძლებოდა, იყო განპირობებული მსოფლიო ვაჭრობის და ფინანსური სისტემის კრახით. ადრინდელი მსოფლიო ეკონომიკურ სისტემას ბრიტანული ეკონომიკა და მისი ვალუტა - ფუნტ სტერლინგი ასტაბილურებდა. პირველი და მეორე მსოფლიო ომებს შორის ბრიტანული ფუნტ სტერლინგი უკვე აღარ იყო საკმაოდ მყარი, რომ იგივე როლი შეესრულებინა, ამ როლის შესრულება მხოლოდ შეერთებულ შტატებს შეეძლო. დიდი დეპრესია გამოწვეული იყო თავისუფალი ბაზრის შეუზღუდაობით. ამიტომ, ამიერიდან ბაზარი საჭიროებდა სახელმწიფოს დაგეგმარება და ეკონომიკის მართვას ხოლო, სოციალური კუთხით დაუშვებელი იყო მასობრივი უმუშევრობის (რომელიც თავისუფალ ბაზრის შედეგად მოხდა) განმეორება.

            სახელმწიფო მოღვაწეები რომლებიც ანგლო-საქსურ ქვეყნებს არ მიეკუთვნოდნენ,  ჰქონდათ მცირე გავლენა მსოფლიო ვაჭრობასა და ფინანსურ სისტემაზე, მაგრამ ემხრობოდნენ, ძველ ლიბერალურ ეკონომიკის ანუ თავისუფალ ბაზრის შეცვლას. სახელმწიფო დაგეგმარება და ეკონომიკის მართვა არ იყო ზოგიერთ ქვეყნებისთვის სიახლე, მათ შორის საფრანგეთისთვის და იაპონიისთვის. სახელმწიფო საკუთრება და სამეწარმო განვითარების რეგურილება, იყო გავრცელებული დასავლეთ ევროპის ქვეყნებში 1945 წლის შემდეგ. ეს საკითხი არ იყო მხოლოდ იდეური უთანხმოება სოციალისტებსა და ანტისოციალისტებს შორის, ხოლო საერთო ნაბიჯი მარცხნივ, გახადა მემარცხენეობა უფრო მნიშვნელოვანი, ვიდრე ის ომამდე იყო, ეს კარგად ჩანს 1947 წლების ფრანგულ და იტალიურ კონსტიტუციებში. სახელმწიფო სექტორი ნორვეგიაში ასრულებდა უფრო მცირე როლს ვიდრე გერმანიის ფედერაციულ რესპუბლიკაში, რომელიც არ იყო ეკონომიკის ნაციონალიზაციის მოხრე.

            რაც შეეხება სოციალისტურ პარტიებს და მუშათა მოძრაობებს, რომელიც ფართოდ იყო გავრცეკლებული ომის შემდგომ ევროპაში. ისინი შეეწყვნენ რეფორმირებულ კაპიტალიზმს, რადგან პრაქტიკული ხედვით ისინი არ აწარმოებდნენ საკუთარ დამოუკიდებელ ეკონომიკურ პოლიტიკას, კომუნისტების გამოკლებით, რომელიც ხელისუფლების ხელში აღებას ცდილობდნენ და შემდეგ სსრკ-ს მოდელის გადმოღება ეწადათ. პრაგმატიკული მემარცხენეები სკანდინავიაში დატოვა კერძო სექტოპრი ხელშეუხებელი. ბრიტანული ლეიბორისტული ხელისუფლება 1945 წლის შემდეგ, არ დაიწყო რეფორმირება და არ გამოხატა არანაირი ინტერესი დაგეგმარებიადმი, რომელიც იყო ცოტა უცნაური.  ფრანგული არასოციალისტურ ხელისუფლებასთან შედარებით, რომელმაც გეზი დაგეგმარების მოდერნიზაციას მოკიდა ხელი. მემარცხენეებმა პრაქტიკულად აიღეს ორიენტაცია, რათა საკუთარი ამომრჩევლები მუშების  სოციალურ რეფორმირებას, მაგრამ მათ არ ჰქონდათ პროგრამა კაპიტალიზმის დამხობის გარდა (თუმცა არც ერთმა სოციალისტურმა სახელმწიფომ არ იცოდა, ეს როგორ განეხორციელებინა, არც ცდილობდნენ მის განხორციელებას), ხოლო იმისთვის რომ დაეფინანსებინათ თავის პროექტი, დაიწყეს კაპიტალისტური ეკონომიკის აყვავება. მემარცხენეებს აწყობდათ რეფორმირებული კაპიტალიზმი (ლეიბორისტულ და სოციალ-დემოკრატიულ მოდელებს).

            ერთი სიტყვით სხვადასხცა მიზეზების გამო პოლიტიკოსები, ჩინოვნიკები და უამრავი ბიზნესმენი, ომის შემდგომ დასავლეთში, იყვნენ დარწმუნებულნი იმაში, რომ სახელმწიფოს მხრიდან ჩაურევლობა ანუ ძველ თავისუფალ ბაზარზე ლაპარაკიც კი, არ შეიძლებოდა გამართულიყო. მკვეთრად იყო გამოკვეთილი პოლიტიკური მიზანი - მთლიანი დასაქმება, კომუნისტების შეჩერება, ჩამორჩენილ და დანგრეულ ეკონომიკის მოდერნიზაციის რეჟიმებიც კი, რომლებიც ლიბერალურ ეკონომიკის ერთგულები იყვნენ, მოახდინეს აქამდე არნახული „სოციალისტური“ პოლიტიკის მიღება. ბრიტანეთმა და აშშ-მ დაიწყეს სოციალისტური მოდელის დანერგვა, სამხედრო ეკონომიკებში. მომავალი იყო შერეულ ეკონომიკურ სტილის ეკონომიკების. თუმცა იყო მომენტები, როცა ძველი ტრადიციული ფიქსირებული ზომიერების, ვალუტის სტაბილურობის და მყარი ფასებს აქცევდნენ ყურადღებას, თუმცა უკვე მთავარი როლი აღარ ეკავა. 1933 წლიდან ინფლაცია და ფინანსური დეფიციტი აღარ აშინებდა ეკონომისტებს, მაგრამ მაინც უფრთხოდნენ მათ.

            ეს იყო სერიოზული ცვლილებები, სწორედ მათ უბიძგეს ამერიკის სახელმწიფო მოღვაწეს კლასიკური კაპიტალიზმის მიმდევარს ა.ჰარისონს 1946 წელს წარმოექვა შემდეგი სიტყვები „ჩვენი ქვეყნის მოქალაქეებს, მეტი აღარ ეშინიათ ისეთი სიტყების როგორიც  არის - „დაგეგმარება“... მათ აღიარეს ის ფაქტი, რომ მთავრობა უნდა ადგენდეს საკუთარ გეგმებს ისევე, როგორც ამას აკეთებენ ცალკეული მოქალაქეები“ სწორედ ამ ახალი ტენდენციების გამო ჟან მონე (1888-1979) რომელიც იყო ეკონომიკური ლიბერალიზმის და ამერიკული ეკონომიკის დამცველი, გადავიდა ფრანგულ ეკონომიკურ დაგეგმარების გულმხურვალე მომხრეთა ბანაკში. ამ  ტენდენციებმა გარდაქმნეს ეკონომისტი ლორდ ლაიონელ რობინსი, რომელიც იყო თავისუფალი ბაზრის მომხრე და ერთ დროს იცავდა ტრადიციულ კაპიტალიმს კეინსისგან, და აქციეს ის ბრიტანული ნახევრადსოციალისტური სამხედრო ეკონომიის ხელმძღვანელად. თითქმის 30 წლის განმავლობაში, პირველ რიგში ამერიკაში, დასავლელ თეორეტიკოსებსა და პოლიტიკოსებს შორის არსებობდა თანხმობა იმასთან დაკავშირებით თუ რა არ უნდა ეკეთებინათ არაკომუნისტურ ქვეყნებში, ყველას სურდა წარმოედგინა ეკონომიკური ზრდა, საერთაშორისო ვაჭრობის გაფართოება, მთლიანი დასაქმება, ინდუსტრიალიზაცია და მოდერნიზაცია და ყველა ცდილობდა  განეხორციელებინა ზემოთ ჩამოთვლილი მიზნები. თუ კი საჭირო გახდებოდა, სახელმწიფოს სისტემატური კონტროლით და შერეული ეკონომიკის განხორციელებით და ასევე მუშათა მოძრაობებთან თანამშრომლობით, იმ პირობით თუ კი ისინი კომუნისტურ მოძრაობებად არ გარდაიქმნებოდნენ „ოქროს  ხანა“ არ იქნებოდა ოქროსი, რომ არ შეთანხმებულიყვნენ იმაზე, რომ კაპიტალიზმის გადარჩენისთვის საჭირო იყო კაპიტალიზმის საკუთარ თავისგან გადაერჩინათ.

            იმის მიუხედავად, რომ კაპიტალიზმის რეფორმირება მოხდა, უნდა გავავლოთ საზღვარი, ორ რამეს შრის, რის გაკეთებაც აქამდე არ მოიაზრებოდა და ახალი ეკონომიკური სამზარეულოს სპეციფიკურ რეცეპტებს და ამ რეცეპტების ეფექტურობას შორის. რთულია ამაზე მსჯელობა, ეკონომისტები როგორც პოლიტიკოსები, ყოველთვის ცდილობდნენ წარმატება საკუთარ შორსმჭვრეტელობით ხოლო „ოქროს ხანა“ ისეთი სუსტი ეკონომიკები როგორიც იყო ბრიტანეთი ვითარდებოდა და ყვაოდა, ერთი შეხედვით საკმარისი საფუძველი იყო საკუთარი ნიჭს დატკბობისთვის, და მაინც გაწონასწორებულმა პოლიტიკამ, მოიტანა განსაცვიფრებელი წარმატებები. ასე მაგალითად 1945-46 წლებში საფრანგეთი შეგნებულად ეკონომიკრი დაგეგმარების გზას, იმისთვის რათა საკუთარი მრეწველობის მოდერნიაზაცია განეხორციელებინა. საბჭოთა იდეების ასეთნაირმა ადაპტაციამ, რომელიც უკავშირდებოდა კაპიტალიზმის შერეულ ეკონომიკას, აღმოჩნდა საკმაოდ ეფექტური, რამეთუ საფრანგეთი 1950-79 წლებში იწყებს ყველაზე უფრო სწრაფად ვიდრე სხვა სახელმწიფოები, ამერიკის დაწევას, წარმატების ეფექტურობის კუთხით, „გერმანიაზე სწრაფადაც კი“ საფრანგეთი რომელიც აქამდე მიიჩნეოდა ეკონომიკურ ჩამორჩენილობის სიმბოლოდ, მაგრამ მოდით მივანდოთ ეკონომისტებს, ცნობილ მოკამათეებს განსაჯონ იმ ეკონომიკურ პოლიტიკის ღირსებები, ნაკლოვანებები და ეფექტურობა, რომელსაც ატარებდა სხვადასხცა მთავრობა „ოქროს ხანის“ პერიოდში.

ავთენტურობა, საზრისი და ბოდვა

წინასწარ ვიტყვი, რომ ეს წერილი არ იქნება კონკრეტულ თემაზე და საკმაოდ ბევრ თემას შევეხები ისე, რომ არ მოვახდენ მის ერთიან სტრუქტურირებას. ამიტომ შეიძლება ბოდვის ელემენტებიც იყოს და ბოდვადაც მოგეჩვენოთ.


1
საზრისი დაკავშირებულია სიცოცხლესთან, ან უფრო სწორედ სიკვდილისგან გაქცევასთან. იქ სადაც არ არის მზაობა სიკვდილის, ყოველთვის ჩნდება საზრისი. ამ დროს სული კვდომისკენ არის მიმართული და ელოდება კვდომის პროცესს. ამ მდგომარეობას ადამიანი აღიქვავს როგორც “სიბნელედ”, როგორც “არარად”, ხოლო ამ სიბნელისგან გასაქცევად ცდილობს ისეთი საზრისი გაიჩინოს, რომელიც დაკავშირებული იქნება გარკვეულ სისტემატიზირებულ წარმოდგენებთან: რელიგიასთან, იდეოლოგიასთან (რომლებიც რა თქმა უნდა ერთი და იგივე არ არის). არ არის გასაკვირი რომ მონოთეიზმმა შექმნა პირველი კონსტრუირებული რეალობები (რეალობა როგორც ასეთი აღარ არსებობს, ჩვენ კონსტრუირებთ რეალობას რომელშიც მერე ვცხოვრობთ) რომელიც იძლეოდა გარკვეულ მსოფლმხედველობით სისტემას და უამრავ შეკითხვაზე პასუხს, მაგრამ უარს აცხადებდა ქვეცნობიერის გარეთ გამოტანაზე (რაციონალიზაციაზე - როგორც ამას მოგვიანებით უწოდეს). ადამიანი კმაყოფილი იყო, რადგან ჰქონდა მთავარ ეგზისტენციალურ შეკითხვებზე პასუხი: მარადიული სიცოცხლე, ღვთაებრივი სამართლიანობა, განკითხვის დღე რაც აკმაყოფილებდა და ქმნიდა ძალიან სტაბილურ და მყარ წარმოდგენებს. ხოლო იდეოლოგიები გაჩნდნენ როდესაც ადამიანებმა დაკარგეს ტრანსცენდენტულის “ мироощущения “ და გაუჩნდათ მატერიალური უკმაყოფილების მოთხოვნილებები, რომლებზეც არ პასუხობდა რელიგია. ამის გარდა XIX საუკუნე როგორც გამოკვეთილი იდეოლოგიების ეპოქა, ესაა მასობრივი ადამიანის ეპოქა. ადამიანის სოციალური რეზისტენციალობა საკმაოდ შეზღუდულია, ამის შემდეგ ის უბრალოდ ასიმილაციისთვის არის განწირული, რაც მოხდა კიდეც. მასობრივი ადამიანი არის ასიმილატორი, რომელიც არ უშვებს არა მარტო სააზროვნო განსხვავებას, არამედ განსხვავებას “ мироощущения “. მასობრივი ადამიანის ენა არის იდეოლოგია, იდეოლოგია კი როგორიც არ უნდა იყოს ის, რჩება ტოტალურ და ყოვლისმომცველ სააზროვნო სისტემად. ის არ უშვებს ტოლერანტობას იქ რაც მისთვის არსებითია, მეორე საკითხია რომ ზოგ იდეოლოგიაში არსებითი უფრო მეტია, ზოგში უფრო ნაკლები, მაგრამ საბოლოო ჯამში ერთი და იგივე სააზროვნო სტრუქტურა ყალიბდება. ამის შესახებ მარკუზე წერდა “ერთსახოვან ადამიანში”, იმის მიუხედავად რომ საბჭოთა მოქალაქეები და კაპიტალისუტრ სამყაროს მოქალაქეები იდეოლოგიურად მტრულად იყვნენ განწყობილი, ორივე ქმნიდა ერთი ტიპის ადამიანს.
რაციონალიზაციის პროცესმა ქვეცნობიერის ამოტივტივება და განდევნა დაიწყო, რომელიც საბოლოო ჯამში დაბრუნდა კოშმარის სახით. მოდერნიზმი, რომელიც იწყებოდა დიდი ენთუზიამზით და იმედით, დაამთავრა ნიჰილიზმით. სახელმწიფოები და პროექტები, რომლის შენებაც მოდერნულ საზოგადოებაში დაიწყო, მის ბოლო ეპოქაში გამოაცხადეს განუხორციელებელ “უტოპიად”. ეპოქა რომელშიც ჩვენ ვცხოვრობთ შეიძლება პოსტმოდერნული ვუწოდოთ, მაგრამ მე მირჩევნია “კოკა-კოლას” ეპოქა დავარქვა. “კოკა-კოლას” ეპოქა ადამიანებს საზრისის ნაცვლად, სთავაზობს გართობას, კომფორტს. ჩვენ ვუხდით “კოკა-კოლას” იდეოლოგიას, რომ მან არ მოგვცეს საზრისი. ეს კრიზისი ჩანს ისლამურ სახელმწიფოსთან მიამრთებაში, როდესაც ევროპელები ჩადიან სირიაში საბრძოლველად იმ მოტივით, რომ “დასავლეთში არანაირი ფასეულობა აღარ დარჩა აიფონის გარდა” და იბრძვიან ისლამის სახელით, რომელიც უცხო უნდა იყოს კულტურულად მათთვის.
2
კაცობრიობა რომელიც ავთენტურობას გაექცა საზრისის შექმნით (რეალობის კონსტრუიერებით), დაამთავრა ისე რომ საზრისსაც გაექცა კომფორტში.


3
საზრისის პრობლემა ადამიანებს უჩნდება და სხვადასხვანაირად ართმევენ თავს. რა თქმა უნდა მეც მიფიქრია ამ საკითხზე და იმ დასკვნამდე მივედი, რომ საზრისი ჩნდება ავთენტური მდგომარეობიდან გაქცევის დროს. ავთენტურობა არის სულის მზაობა შეხვდეს სიკვდილს. ამ მდგომარეობიდან გაქცევა ალბათ ყველაზე გავრცელებულია ადამიანებს შორის.
ადამიანს ეშლება ბნელი მხარე და სიკვდილი, ამიტომ არის რომ ამ ორ რამის გაიგვებას ახდენს. ყველაზე შორს ის მიდის, ვინც არ იცის სად მიდის. სიბნელეში სიარული არის ავთენტურობის მაჩვენებელი, რომელსაც არ ჭირდება საზრისის ძიება, რათა მოტივაცია ჰქონდეს სიარულის, მეტიც ის მიდის იმიტომ არა რომ რაღაც აღმოაჩინოს, ის მიდის იმიტომ რომ უბრალოდ ისე ყოფნა მოწყენდება .


4
სიკვდილი არ არის დესტრუქცია, პირიქით სიცოცხლეა ასიმილაცია, შეპყრობილობა. არ დაგვავიწყდეს, რომ ძველ საბერძნეთში მონობის ერთ-ერთი მთავარი მაჩვენებელი გადამეტებული სიცოცხლით შეპრყობილობა იყო, როდესაც ადამიანი ყველაფერზეა წამსვლელი რათა გადარჩეს და გაიმარჯვოს.
უფსკნულთან შეჯახება და მისგან გადარჩენა ალბათ სიცოცხლის ფილოსოფიის ყველაზე მნიშვნელოვანი თემაა, ხოლო ავთენტური მდგომარეობა პირიქით უფსკნულთან შეჯახებაზე არ ამბობს უარს, არამედ ეს მიაჩნია ერთ-ერთ ყველაზე მნიშვნელოვან და მაგარ აქტად, ხოლო თუ უფსკნულთან შეჯახება იმისთვისაა საჭირო რომ სიცოცხლე ვიპყრო, მაშინ აღარაა უფსკუნლთან შეჯახება და არის ყალბი მდგომარეობა, რომელიც მხოლოდ სიმულირებს უფსკნულთან შეჯახებას. ამის კარგი მაგალითია ფილმი “მებრძოლთა კლუბი” რომელიც საკმაოდ პოპულარულია და ასახავს ამ თემატიკას. ამ ფილმში რამოდენიმე ელემენტი ჩანს, ნიცშეს ტერმინებით რომ გამვარტოთ არის “იდეალი” და “უფსკნული”. “უფსკნული” ანუ ბრედ პიტი, არის ძალაუფლების პყრობთ შეპყრობილი, ბედს ერთგულად მორჩილებს და უძირო უფსკნულს უცქერს სიცოცხლის დასაკმაყოფილებლად. რევოლუციურ-ბოლშევიკური მილიტარისტული სენტიმენტებით გაჟღენთლი, სიცოცხლის პყრობის სურვილით აღსავსე ადამიანი. ეს ტიპი ხდება გარკვეულ იდეალი, სისტემასთან მებრძოლე, რომელიც უკმაყოფილებს ჩვეულებრივ მომხმარებლებს წარმოსახვით დესტრუქციის მოთხოვნებს.


5
როგორც ვთქვი ძველ საბერძნეთში მონა იყო ის ვინც სიცოცხლით იყო შეპყრობილი. ყველაზე უარესი, რაც ლიბერალურმა იდეოლოგიამ თქვა (ლიბერალიზმმა გაიმარჯვა იმიტომ რომ ყველაზე პრიმიტიული იყო და ყველაზე მარტივ და შინაარს დაკარგულ მესიჯებს აძლევდა ადამიანს) იყო ის, რომ მონას დააჯერა რომ თავისუფალია. იმისთვის რომ ადამიანი გამხდარიყო თავისუფალი მას გარკვეული იდეური, ან ემოციური მომენტების უარყოა წაუყენეს წინაპირობა. ადამიანი აღარ უნდა იყოს ჰომოფობი, ქსენოფობი და კიდე მილიონი ფობი რომ თავისუფალი იყოს, აღარ უნდა იყოს შეპყრობილი ტრანსცენდენტული რწმენით, უნდა კმაყოფილდებოდეს იმ კონფორტების მიღებით რასაც არსებული ინდუსტრია თავაზობს, არ უნდა იყოს აცდენილი იმ საბაზისო ღირებულებებს, რასაც ლიბერალიზმი ქადაგებს. ერთი სიტყვით მთლიანად უნდა იყოს “განსხვავებული”, განსხვავებულთა ერთფეროვან სამყაროში, სადაც ფორმები განსხვავდება, მაგრამ შინაარსი ერთია. ხსნა მსგავსი კონსტრუირების უგულვებელყოფაშია, ემოციურად გულგრილობაშია.


6
მთავარია რომ მიზანი გაქრეს, მაგრამ ეს არ ნიშნავს იმას რომ არაფერი არ ვაკეთოთ. ასევეა საზრისის გაქრობა, საზრისის გაქრობა არ ნიშნავს, რომ სიცოცხლეზე ამბობ უარს და სუიციდურ აქტს ჩაიდენ, პირიქით სუიციდური აქტი არა საზრისი არ არსებობაში, არამედ საზრისის კრიზისს უკავშირდება. მაგრამ ეს არ ნიშნავს კამიუს აბსურდულობას. აბსურდში ყოფნა ეს მხოლოდ გააზრების პროცესშია, კამიუს მთავარი გმირი ვერ მიდის აბსურდულობისგან შორს. რა არის აბსურდულობის მიღმა? ალბათ ავთენტურობა.


7
არისტოკრატისთვის ისიც კი საძულველია, რაც თავისთავად ძვირფასია, ხოლო მონისთვის ისაა ძვირფასი რაც საძულველია (ცხოვრება). ციცერონი გვასწავლის, რომ მონა თავისუფლებისკენ კი არ ისწრაფვის, არამედ ბატონობისკენ. ე.ი სიცოცხლის სიყვარულიდან გამომდინარე თავისუფლებას კი არ ესწრაფვის , რომ რაც შეიძლება დიდი ხანი იცხოვროს, არამედ ძალაუფლებას, რომ სამაგიერო გადაუხადოს. მაგრამ ისტორიამ გვაჩვენა რომ მონას ახასიათებს სიცოცხლის გადაჭარბებული მოყვარეობა - ქრისტიანობაა ამის კარგი მაგალითი.
რა თქმა უნდა არისტოკრატისთვის ავთენტური ცხოვრებაა მნიშვნელოვანი, მაგრამ უფრო მნიშვნელოვანია ავთენტური სიცოცხლის დათმობა, ხოლო პატარა ბედნიერების დათმობა რა დიდი რამეა?! მონა კი პატარა ბედნიერებას კი არა იმ მცირესაც ვერ თმობს რაც გააჩნია.

ვის შეუძლია გააცოცხლოს წარსული ურჩხულები?

მესამე წერილი ლაშა ხარაზს

ჩემი აზრით ეს წერილი იქნება ჩემი ერთ-ერთი სუსტი წერილი, რომელსაც მე დავწერ, რადგან ისეთ სფეროებსაც შევეხები, რაშიც მე კომპეტენტური არ ვარ. მინდა რამოდენიმე საკითხს ერთდროულად შევეხო და გავშალო, ამიტომ ძალიან მკაცრად არ შეაფასო ეს წერილი.




ჩვენი ბოლო შეხვედრის დროს, მე გესაუბრე ფაშიზმის "აქ და ახლა" ყოფაზე და გითხარი, რომ ფაშიზმი შესაძლებელია "აქ და ახლა", მხოლოდ იმიტომ რომ Antifa მოძრაობები არსებობს. მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ ფაშისტური პროექტი საბოლოოდ ჩავარდნილი იყო, და წარსულს იყო ჩაბარებული. მეოცე საუკუნეში არსებობდა შიში, რომ ტოტალიტარული სისტემა (მუდმივად ნაგულისმევი იყო ფაშისტური ან ბოლშევიკური სისტემები) განახორციელებდნენ ისეთ კონტროლს საზოგადოებაზე, რომ განსხვავებული აზრის მატარებლები უბრალოდ არ იარსებებდნენ, ეს შიში აისახა მთელ რიგ ანტიუტოპოიურ ლიტერატურაზე. სწორედ მსგავსმა შიშებმა შექმნეს, ისეთი მოძრაობები, როგორიცაა Antifa და სხვა, რომლებიც იმიტომ რომ დაიცვან თავისუფლება, თავისუფლებას ანადგურებენ. ანუ სხვანაირად რომ ვთქვათ დეკონსტრუქციასთან გვაქვს საქმე. აქ შემოდის მეორე ელემენტი, ესაა ლინგვისტური ტერორი. ადამიანებს, რომლებიც არ მიეკუთვნიან ფაშისტურ იდეოლოგიას, იძულებულნი არიან შეისწავლონ Antifa-ს ენა, რომ შემდგომში ამ ენის არ ცოდნისთვის ისინი ფაშისტებად არ მონათლონ. მსგავს მეთოდს იყენებს ყველა უმცირესობათა დამცველიც. ტრადიციული ქართველი, რომელსაც აქვს ტრადიციული ლექსიკა, რომელიც არ არის მორგებული იმ ლინგვისტურ სამყაროს და უცხოა ე.წ ენჯეო ენა(საქართველოში ლიბერალები და უმცირესობები ენჯეოს სახით არიან წარმოჩინებულნი) იგი "პროგრესულობისდან" გადის და ავტომატურად "ბნელი" ხდება. ამიტომ ერთადერთი არჩევანი, რომელიც Antifa ან სხვა უმცირესობათა ორგანიზაცია უტოვებს ადამიანს, ან არის ის რომ დადუმდნენ მათ რეპრესიულ მანქანაზე, ან გახდნენ ფაშისტები. თუ კი ფაშიზმის რესტავრაცია მოხდება, ეს იქნება ყველა ანტიფაშისტის დამსახურება. ფაშიზმს დამოუკიდებლად არ აქვს იმის რესურსი და ძალა, რომ ახლიდან აღორძინდეს, ხოლო ანტიფაშისტებს კი გააჩნიათ იმის ძალა, რომ მკვდარი გააცოცხლონ.




ზემოთ დაწერილი დამეხმარება იმაში, რომ განვავრცო თემა, რომელიც ამ ცოტა ხნის წინ წამოიჭრა, ესაა სტიქიური უბედურება და ამ სტიქიურ უბედურებაზე წარმოქმნილი "ახალი საამყო თაობა".




"რევოლუცია ყოველთვის მიმართულია "მამების" წინააღმდეგ" ერიკ ჰოფერი.




საბჭოთა კავშირი დიდი ხანია დაინგრა და 1990-იანებში არავინ არ ფიქრობდა წარსულზე, ყველა ახალ რეალობასთან ადაპტაციის პროცესს გადიოდა, მაგრამ 2000-იან წლებში იწყება ახალი პერიოდი, როდესაც საზოგადოებრივ და განსაკუთრებით ინტელექტუალური წრეებში იწყება აქტიურად მსჯელობა "საბჭოთა კავშირის გადაფასებაზე" და ამავე პერიოდში იწყება გარკვეული თაობის "ჩარეცხვა". ჩაირეცხა ძირითადად აკადემირუი და სახელოვნებო ელიტები, რომლებსაც გარკვეული წარმატება ჰქონდათ საზოგადოებრივ საქმეს მოაცილეს. ხრუშჩოვის შემდეგ კვლავ დაიწყო სტალინიზმთან ბრძოლა, ვისაც ოდნავი სიმპატია ჰქონდა სტალინისადმი, იდეოლოგიურ მტრად გამოცხადდა და ავტომატურად მარგინალიზაცია განიცადა. ამის პარალელურად, ფუნდამენტურ საკითხებში არაფერი განსაკუთრებული არ შექმნილა. ეს იყო გარკვეული შური, წინა თაობისადმი, ძველი იმიტომ ჩარეცხეს, რომ ახალს ვერ ქმნიდნენ. აი ამ პროცესის კულმინაცია, იყო სტიქია და ახალი "საამყარო თაობის" გამოჩენა, რომელსაც არ შეუძლია გადაიღოს ისეთი ფილმები, როგორიც 70-80-იან წლებში ვიღებდით, მაგრამ შეუძლია სტიქიით შედეგად დაბინძურებული ქალაქი დაასუფთავოს. რა თქმა უნდა აქ ვუტრირებ და შეიძლება სულ არ იყოს მოსატანი ერთმანეთთან მაღალი კულტურული ღირებულებების შექმნა და ქალაქის დასუფთავების დიქოტომია, მაგრამ მეორე მხრივ უნდა ითქვას, რომ ერთის ხარჯზე, მეორის გაფეტიშება დაიწყო.







"სიმულაცია, არ არის ორგანული, ის გარეგანი მიმბაძველობაა" მ.მამარდაშვილი







"საამაყო ახალ თაობაზე" გამოიკვეთა ერთი რამ, ესაა კულტურული კლასიფიკაცია. გაივლო გარკვეული მარკერი იმ ადამიანებს შორის, ვინც მივიდა და ვინც არ მისულა სტიქიის შემდეგ დასახმარებლად, ეს არ იყო მხოლოდ აქტი კატასტროფის შემდეგ აღდგენით სამუშაოში მონაწილეობისა, ეს იყო გარკვეული კულტურული საზღვრების გავლების აქტი. ამას სწრაფი რეაგირება მოყვა ჩვენი ლიბერალი ელიტებისგან, რომლებმაც იმ წამსვე დაიწყეს ახალი თაობის გაფეტიშება. მაგრამ რა იყო გასაფეტიშებელი? უბრალოდ, სამოქალაქო აქტი, რომელიც ჩვეულებრივ სიტუაციაში უბრალო აქტად დარჩებოდა, რომ არა თაობათა შორის კიდევ ერთი ბზარის გაჩენის სურვილი. ამ აქტს, აუცილებლად მოყვება თაობათა შედარებაზე საუბარი და "უკეთეს ახალ თაობის" ფეტიშიზაცია გაგრძელდება.




"ახალი თაობა" ამ შემთხვევაში არის ინდუსტრიალური და პოსტინდუსტრიალური საზოგადოების სიმულაცია. მეტიც, ისინი ავლენენ ამ შემთხვევაში ვებერისეულ "პროტესტანტულ ეთიკას", ინდუსტრიისა და შრომის გარეშე. მოდერნული საზოგადოება 90-იანებს ჩაბარდა, ინდუსტრიული ადგილები გაქრა, სამუშაო ეთიკაც გაქრა, მაგრამ აი ამ ნანგრევებზე გაჩნდა რაღაც ფორმები, რომლებიც ახასიათებს საზოგადოებათა იმ ნაწილს, რომელიც დასავლეთს სიმულირებს. აქ შემოვიტან ცივილიზაციურ თეორიას, 90-იანებში ცესტერნიზაცია, გლობალიზაციის გარდაუვალ შედეგად იყო მიჩნეული, მაგრამ თუ ცივილიზაციურ თეორიებთ განვიხილავთ, მაშინ უნდა ვაღიაროთ, რომ დასავლური ცივილიზაცია არის ერთერი ცივილიზაცია და არა ერთადერთი. საკმაოდ ძველი დებულებაა, რომ სამყაროს მართავს იდეები, სხვა დანარჩენი, მხოლოდ ამ იდეების მექანიკური შემსრულებლები არიან, ასე რომ სამყაროს რეალური მართველები არიან ფილოსოფოსები, თეოლოგები და იდეოლოგები. იდეა ზოგადად ექსპანსიონური რამაა, თუ კი იდეების უკან საკმაოდ დიდი რესურსია, მისი ექსპანსია სწრაფად ხორციელდება, დღესდღეობით იდეების შემოქმედი დასავლეთია, რომელიც დანარჩენ სამყაროზე ახდენს იდეოლოგიურ ექსპანსიას.




ადრე facebook-ზე სტატუსად მეწერა, დასავლური ცივილიზაციის რასიზმის შესახებ და მინდა ის უბრალოდ აქ მოვიშველიო:







"პირველი რასისტები, არა გერმანელი ნაციონალ-სოციალისტები, არამედ ლიბერალები იყვნენ, მაგრამ გერმანული ნაციონალ-სოციალიზმი აღმოჩნდა დიდი შავი ლაქა, ამის შემდეგ დასავლურ ლიბერალურ სამყაროში რასიზმი გადადის სუბლიმინაციურ მდგომარეობაში.. სახელმწიფოები, რომლებიც დასავლური კულტურის მიხედვით არ მიიჩნევა ცივილიზაციურ, დემოკრატიულად, მათი სუვერენიტეტი რეალურად არაფერს არ ნიშნავს დასავლეთისთვის, ხოლო ის ვინც ველურ მდგომარეობაში არის (ჯერ კიდევ 19-ე საუკუნეში დაყვეს ევროპელებმა კაცობრიობა სამ კატეგორიად: ველურებად, ბარბაროსებად და ცივილიზებულ ადამიანებად, ველურებში - შავკანიანები მოიაზრებოდა, ბარბაროსებში - ყვითელ და უფრო მუქ კანიანები და ცივილიზებულებში კი აუცილებლად თეთრ კანიანები). მარქსიც კი მიიჩნევს, რომ ცივილიზებულმა ევროპულმა სახელმწიფოებმა უნდა დაიპყრონ ველური და ბარბაროსული ქვეყნები და მოახდინონ მათი გაცივილიზირება (ევროცენტრისტული მიდგომები).. 1945 წლის შემდეგ რასიზმმა სახე შეიცვალა, ჩვენ აღარ ვამბობთ შავკანიანი, ყვითელკანიანი და თეთრკანიანს, მაგრამ ველურობის, ბარბაროსობის და ცივილიზაციურობის მოდელი დავტოვეთ. აქედან გაჩნდა ასევე ტერმინი "მესამე სამყარო" - ანუ ადგილი სადაც ბარბაროსები და ველურები ცხოვრობენ.. ბარბაროსების დამოუკიდებლობა შეზღუდული უნდა იყოს (როგორც ეს არაბების შემთხვევაში ხდება), ხოლო ველურების დამოუკიდებლობა და სუვერენიტეტი ფიქციაა (აფრიკის შემთხვევაში).. აქედან გამომდინარეობს ის პოლიტიკაც, რომ არა დემოკრატია, არამედ მართველობის ვესტერნული სისტემებია მხარდაჭერილი, ხოლო არავესტერნული სისტემებს კი დიდი საფრთხე ემუქრებათ.. ამიტომაა, როცა აშშ მხარს უჭერს პროამერიკულ ავტოკრატებს, არავესტერნიზებულ დემოკრატიების (ირანი) წინააღმდეგ... თანამედროებამ მოაცილა ყველა რასისტული მარკერი, მაგრამ აზროვნება, საერთაშორისო პოლიტიკა და ა.შ დატოვა რასისტული. ანტიკოლონიალიზმიც შეიცავს რასიზმს და ამას ჩვენ თავზეც ძალიან კარგად ვხედავთ, როდესაც ვესტერნიზებული ელიტები ცდილობენ ისეთივე სახელმწიფოს შექმნას, როგორიც დასავლეთშია, რომ ჩაეწერონ ცივილიზაციის იმ გაგებაში, რაც დასავლეთშია, ამიტომ მათ უწევთ უფრო მეტი დათრგუნვა და ჩაგვრა საკუთარი მოსახლეობის. ამ ბრძოლის მთავარი მიზანია, რომ უკვე დაამტკიცო რომ აღარ ხარ ბარბოსი (ანუ არა ვესტერნიზებული).. ეს სისტემა მთლიანად რასისტულია, რადგან სხვა ალტერნატივებს არ ტოვებს, გარდა იმ მოდელისა რაც ზემოთ დავწერე..."







ამ იდეიდან გავაგრძელებ მსჯელობას ჩვენ "ახალ საამაყო თაობაზე", რომლის გაფეტიშება ხდება ჩვენი ელიტების მიერ, რომლებიც დასავლეთს სიმულირებენ და რომელიც თავისთავში უპირისპირდება ადგილობრივ კულტურას, რომელიც ჩვენი ვესტერნიზებულ ელიტების მიერ ითვლება "ჩამორჩენილად". ჩემმა მეგობარმა, იმ ახალგაზრდებზე რომლებიც ამ საქმიანობაში იყვნენ ჩართული მითხრა, ეს ისეთი ტიპის ახალგაზრდები არიან, რომლებიც ქართულ საზოგადოების საკმაოდ დიდი ნაწილის სიმპატიებს არ იმსახურებსო. ამ აქტით იგრძნობა კულტურული მდუმარე დაპირისპირება, რომელიც რამოდენიმე ხანში სხვა ფაზაში შევა.




აქ ორი რამეა ერთმანეთისგან გასამიჯნი: 1) ახალგაზრდების მოხალისეობა საკუთარი ქალაქის დასუფთავება-მოწესრიგებაში და 2) ამ აქტის ფეტიშიზაცია. მე პირველს მივესალმები, მაგრამ აქ პირველი აქტი აბსოლუტურად იკარგება თუ კონტექსტურად არ განვიხილავთ მას, კონტექსტი კი რაც ამ ფაქტს მოყვება, არის ძალიან საშინელი და შეიცავს მთელ რიგ ჩაგვრის ელემენტებს, დაწყებული კულტურული ჩაგვრიდან, დამთავრებული სოციალური ჩაგვრით.


"როდესაც უყურებ უფსკრულს, უფსკრული გიყურებს შენ" ნიცშე







დავუბრუნდეთ პირველად დაწყებულ დიალოგს ფაშიზმის "აქ და ახლა" ყოფაზე. საქართველოში, როგორც ზემოთ დავწერე საბჭოთა კავშირის გადაფასება 2000-იანებიდან იწყება, ლიბერალური ელიტის მიერ. ლიბერალიზმი არის ერთადერთი ძალა, რომელიც ბოლშევიზმს "აქ და ახლა" ამყოფებს, ის არ აძლევს საშუალებას ადამიანებს თუნდაც მშვიდად შეაფასონ საბჭოთა ისტორია, ის მსგავს საშუალებას არ იძლევა. ერთადერთი რისი საშუალებაც ადამიანებს რჩებათ, ლიბერალური ტოტალიტარიზმის წინაშე არის მიუბრუნდნენ სტალინიზმს. სტალინიზმი სხვა სახით აუცილებლად დაბრუნდება ამ დისკურსის ჰეგემონიის შემთხვევაში, რადგან აქ საშინელ დეკონსტრუქციასთან გვაქვს საქმეს, ვისაც ებრძვიან ლიბერალები, სწორედ ისინი ცოცხლდებიან და ისინი გარდაცვლილებს ებრძვიან.

აღვიქვამთ თუ არა ისტორიას ნარატივის მიღმა?

მეორე წერილი ლაშა ხარაზს

ამ წერილში, მინდა შევეხო რამოდენიმე საკითხს, რომელიც აქამდე ჩვენ წერილებში გაჟღერდა და რომელიც ჯერ არ გაჟღერებულა. მე ძალიან კარგად მესმის, როგორც ფილოსოფოსი, შენ პოლიტიკას აღიქვავ სწორედ ბერძნული გონებით. ფილოსოფიის კუთხით დანახული პოლიტიკა, ეს უკვე თავად ფილოსოფიაა, ან პოლიტიკის ფილოსოფია, როგორც ჰაიდეგერმა თქვა: „ ფილოსოფია თავისი არსში არის ბერძნული, - ბერძნული აქ ნიშნავს: რომ ის თავდაპირველად ელინიზმს, და მხოლოდ მას ეყრდნობა თავისი განვითარებისთვის.“ ჩემთვის გასაგები ხდება,ელინიზმი რატომაც შეიძლება იყოს მთავარი ფასეულობა ფილოსოფოსისთვის, მაგრამ ისტორიაშისხვა აზროვნება შემოდის და ხშირად ისტორიკოსის თვითმიზანი ხდება ფასეულობათა ხელახალი აღმოჩენა, ხელახალი ძიება უფრო ძველისა ვიდრე აღიარებული ფასეულობაა. ჩემი ემპირიული გამოცდილება, ხასიათი და პროფესია მკარნახობს რომ არსებულ ფასეულობების უკან, უფრო ძველი ფასეულობები, რომელიც ამ უკანასკნელის მიერ არის ნიველირებული.




ძველი ინდური გადმოცემებით, რომელიც ფრაგმენტულია და ხშირ შემთხვევაში ძალიან შეცვლილია, გვეუბნება რომ დამწერლობის გამოგონება იყო არა წინ გადადგმული ნაბიჯი (როგორც ეს ეხლაა მიჩნეული) არამედ დაცემის შედეგი. საინტერესოა ისეთ აღიარებულ და პრაქტიკაში გამოყენებულ საგანს, როგორიც არის დამწერლობა, რატომ შეიძლება მიჩნეული ყოფილიყო, როგორც დაცემა? ინდური გადმოცემის მიხედვით, ამის ბრალი ყოფილა ის, რომ ადამიანის მეხსიერება შერყეულა, სიცოცხლის ხანგრძლივობა შემოკლებულა (თუ კი აქამდე 900 წელი ცხოვრობდნენ, დაცემის შემდეგ უფრო ნაკლები). მაგრამ მოდით ინტერპრეტაციებისა და ანალიზის გზას დავადგეთ და ვისაუბროთ დამწერლობის შედეგებზე. უნდა ითქვას, რომ დამწერლობის გამოგონება (განსაკუთრებულად ლურსმული დამწერლობის) არ იყო საყოველთაო კომუნიკაციის საშუალება, ეს იყო ღვთაებებთან სასაუბრო ენა, სიმბოლიზმი, ამიტომ არის რომ უამრავ კულტურაში დამწერლობის საკრალიზაცია ხდება (თუნდაც ჩვენ, ქართულ კულტურაში). ძველ აღმოსავლეთში,ისტორიული წერილების დიდი ნაწილი გვეუბნება ჩვენ მხოლოდ ერთ რამეს, ესაა მეფის საუბარი ღმერთთან. წერილებს შორის არანაირი ლოგიკური ჯაჭვი არ არსებობს, არც ის მიიჩნევა სწორედ რომ არსებობდა რამე საერთო (გარდა მამა-შვილობისა) მეფეებს შორის, რადგან ყველა ეს ფაქტი როგორც ერთჯერადი მოვლენა, რომელიც უშუალოდ ამ მონარქთან იყო დაკავშირებული და ამ დროსთან იყო დაკავშირებული, ისე აღიქმეოდა. არც ისტორიის გამეორების კონცეფცია იყო მანდ ჩადებული და ეს საკმაოდ საინტერესო საკითხია, რადგან დამწერლობა არ ასრულებდა რაღაც სავალდებულო მოვლენის აღწერას, რომლის გამოყენება-გამეორება სავალდებულო იყო. რა თქმა უნდა არსებობდა რელიგიური ტექსტები, რომლებიც განსხვავდება ისტორიულ ტექსტებისგან (მართალია ძალიან ძნელია ერთმანეთისგან განასხვავო თუ რით განსხვავდება რელიგიური და ისტორიული ტექსტები თეოკრატიულ მონარქიებში) რომელიც ავალდებულებდა ხალხს, გარკვეულ წესებს დამორჩილებოდნენ, მაგრამ ეს არ ეხებოდა ისტორიას. მეფეს საკუთარი უნიკალური გამოცდილება თვითონ უნდა დაეწერა სუფთა ფურცელზე. ისტორიაში არ არსებობდა ერთიანი კანონების აღქმა, პირიქით ამ ყველაფრისგან თავისუფალი იყო მონარქი, მას შეეძლო აბსოლუტურად სხვა ნება, სხვა პოლიტიკური მიმართულებები, სხვა სისტემაც კი შეექმნა და ამისთვის ის ისტორიის წინაშე სულ არ იქნებოდა ვალდებული.




ერთ-ერთი პირველები, რომლებმაც რაღაც ისტორიული კანონებისძიება დაიწყეს და მიაგნეს, რომლებმაც ტექსტთან დაივალდებულეს თავი იყვნენ ძველი ებრაელები. ბიბლია, მათი ისტორია გახდა არა მარტო ამბავი მათ შესახებ, არამედ განმეორებადი მოვლენების მთავარი მიზეზიც კი. ბიბლია როგორც ტექსტი, გვეუბნება ჩვენ უპირველეს რამეს, რომ ის გამოცდილება რაც აქამდე არსებობდა არის უნივერსალური და ამ გამოცდილების მიხედვით განისაზღვრება შენი ბედი - აქ საუბარია, ღვთის მორჩილებასთან, რომლის შედეგადაც ჯილდოვდებოდა ებრაელი ხალხი და ღვთის დაუმორჩილებობაზე, რომლის შედეგადაც ებრაელებს სასტიკი სასჯელი მოელოდათ. ამიტომ რასაც ებრაელი ხალხი მართველებისგან მოითხოვდა, იყო იმ წესების დაცვა რაც არსებობდა და ის რომ არსებული გამოცდილება არასდროს არ ყოფილიყო დავიწყებული. მსგავსი აზროვნება ჰქონდათ შუა საუკუნეებშიც.




სანამ ბერძნებს შევეხები, მე გამიჭირდება ბერძენ ფილოსოფოსებზე საუბარი, ამიტომ არ დავიწყებ იმ სფეროში ფათურს, რაც კარგად არ მესმის, შევეხები ბერძნულ ისტორიოგრაფიას და ისტორიოგრაფიულ პერსპექტივებიდან შევეცდები ვიმსჯელო. გასაგებია,რომ არა ბერძნული ფილოსოფიური აზრი, არც ბერძნული ისტორიული აზრი იარსებებდა, პრინციპში ჰეროდოტე იგივე მეთოდებით ცდილობს მიაგნოს ჭეშმარიტებას, რა მეთოდებითაც ბერძენი ფილოსოფოსები, ის სვამს შეკითხვევს და პასუხებზე მსჯელობს. ჰეროდოტე იყო პირველი, რომელმაც დაიწყო მიზან-შედეგობრივი კავშირის ძიება ისტორიაში და ამ მიზან-შედეგობრივი კავშირი არ უკავშირდებოდა ღვთაებებს, არამედ ადამიანებს, ამიტომ ითვლება ის ისტორიის მამად. ჰეროდოტემ განსაზღვრა ისტორიული აზროვნება საუკუნეებით და დღემდე ისტორიკოსი იმ პრინციპების მატარებელია,რომ ისტორია არაა მხოლოდ ერთჯერადი ფაქტი და არსებობს მიზან-შედეგობრივი მოვლენები, რომელთა გაანალიზება ყოველთვის საჭიროა. თუ ინფორმაცია არ გვაქვს ამა თუ იმ ფაქტის მიზეზებზე, ეს იმას კი არ ნიშნავს რომ მიზეზი არ არსებობს, არამედ იმას რომ მიზეზი ჯერ არ აღმოგვიჩენია. ამიტომ არის ხშირად, რომ ერთი საუკუნის ამბების გასაგებად, ისტორიკოსი უფრო ადრინდელ საუკუნეებში მიდის და ცდილობს დაინახოს მიზეზი, თუ რატომ იყო მაგალითად 17-ე საუკუნე ისეთი როგორიც იყო, ამისთვის 16-ე საუკუნეს იკვლევს. მაგრამ მართლაც რა კავშირშია ერთმანეთთან ლუი XIV და ლუი XVI - ჯერ არ წამიკითხავს საფრანგეთის რევოლუციაზე ისეთი ნაშრომი, რომლელიც არ აღწერდა ლუი XIV მართველობას და არ დაუკავშირებდა მას საფრანგეთის რევოლუციას. აქ აღარ განიხილება სხვადასხვა ფაქტი, როგორც წყვეტილი ამბის თხრობა, არამედ ისტორია როგორც ერთმანეთთან დაკავშირებული ამბების აუცილებლობაა და სხვა არაფერი. მაგრამ რატომ გახდა საფრანგეთის რევოლუციის მოვლენების მიღმა, საფრანგეთის რევოლუციის გაგება? აქ საკითხი, ჩემი ღრმა რწმენით ტექსტისა და ადამიანის ურთიერთკავშირიდან მოდის.




თანამედროვე ისტორიული აზრი ეძებს იმ წყვეტას, რაც ისტორიაში ხდება. მაგალითად მარქსიზმისთვის ფორმაციული თეორიიდან გამომდინარე, მონათმფლობელური შიდა ლოგიკა და კაპიტალისტური შიდა ლოგიკა ერთმანეთისგან განსხვავდებოდა. ასევეა ცივილიზაციურ თეორიებშიც, ერთი ცივილიზაციის შიდა ლოგიკა, მეორე ცივილიზაციისგან, ან მასზე უფროა დრინდელ ცივილიზაციის შიდა ლოგიკისგან განსხვავდება. ამ წყვეტილების აუცილებლობა გაჩნდა 19-ე საუკუნიდან, როდესაც თანამედროვე მოვლენები უკვე ვეღარ იხსნებოდა წინა საუკუნეებში მომხდარ მოვლენებით. მაგრამ 19-ე საუკუნემ ანუ თანამედროებამ შექმნა საკუთარი განმეორებადი ისტორია, ამის კარგი მაგალითია საფრანგეთის რევოლუციის ისტორია და მისი განმეორების ცდა. 19-20 საუკუნის მოღვაწეები საფრანგეთის რევოლუციის განმეორებაში ხედავდნენ ისტორიის განვითარების პერსპექტივებს, მეტიც 1917 წლის ოქტომბრის რევოლუციონერთა ლოგიკა და სურვილი იყო საფრანგეთის რევოლუცია განმეორებულიყო და იგივე ეტაპები გაევლოთ მათ. ამაში მათ მარქსიც ეხმარებოდა და სხვა რევოლუციონერებიც,რომლებიც საფრანგეთის რევოლუციის გამეორებას ბუნებრივ ლოგიკურ მოვლენად აღიქვამდნენ. ამ ყველაფერში ორი რამეა საინტერესო: 1) გაჩნდა წყვეტილები ისტორიაში, შეიძლება წინა საუკუნე სულ აღარ გჭირდებოდეს 19 საუკუნის გასაგებად, სულ აღარაა საჭირო მაგალითად რომელიმე ფეოდალურ სახლების ისტორიული დაპირისპირების ცოდნა, იმისთვის რომ გაიგო რევოლუციის ლოგიკა. მარქსის ცნობილი გამონათქვამი: „ისტორია მეორდება ორჯერ, ერთხელ როგორც ტრაგედია,მეორედ როგორც აბსურდი“ საუბარია არა ისტორიულ ლოგიკაზე, არამედ იმაზე რაც უკვე აღარ მოხდება, რაც ისტორიული წყვეტილის იქითა მხარეს დარჩა და ფანტომის სახით ტრიალებს აწმყოში. ამიტომ იყო, რომ ერიჰ ჰობსბაუმი განიხილავს ნაცისტურ გერმანიას, როგორც უკვე წარსულის „ბნელი ძალების“ უკანასკნელ გამოვლინებას, რომელიც თანამედროობის ლოგიკაში აღარ ჯდება. 2) ახალი მიზეზი, ახალი საწყისი გაჩნდა საფრანგეთის რევოლუციის სახით, რომელიც იმეორებს თავისთავს ამ ისტორიულ მონაკვეთში, სანამ ეს ისტორიული მონაკვეთი არ გაწყდება. ანუ ისტორიის წყვეტილობის აუცილებლობის აღიარება, იყო ერთ-ერთი მთავარი ნიშანი, რომელიცშ ემოიტანა თანამედროვე ისტორიოგრაფიამ, მაგრამ შიგნით დეტერმინიზებულ მოვლენების აღიარება იყო სწორედ ტექსტებთან დაკავშირებული მოვლენა.




ვიცი ცოტა გავცდი თემას, მაგრამ ამ ყველაფრის აღწერა მჭირდებოდა იმისთვის, რისი თქმაც მინდა. შენ ახსენე ფილოსოფოსის ნაცხოვრებ პოლიტიკური გამოცდილება შექმნაზე, მაგრამ არ გითქვია იმის შესახებ თუ რას ქმნის ეს გამოცდილება სხვა გამოცდილებისთვის. დამწერლობის შექმნის შემდგომი გამოცდილება, აღარ ხდება უფრო ფასეული ვიდრე დაწერილი გამოცდილებაა. შენ ახსენე, რომ წერილი ყოველთვის დაუწერელი რჩება, მაგრამ არ გიხსენებია იმის შესახებ, იძლევა თუ არა ეს წერილი, სხვა წერილის დაწერის საშუალებას, ანუ სუფთა ფურცლიდან დაწერის საშუალებას. ისტორიულ წიგნებს რომ გადაავლო თვალი, იქ იქნება დაყოფილი წიგნები „ძველი ისტორია“, „შუა საუკუნეები“, „ახალი ისტორია“ და „უახლესი ისტორია“, თითეული მათგან ხშირად ეხება წინამორბედს, მაგრამ ცდილობს გაწყვიტოს მასთან ურთიერთბა. რაც შეეხება პოლიტკურ საკითხს, აქ აბსოლუტურად საწინააღმდეგოს ვხედავთ. დაწყებული რენესანსიდან, დამთავრებული აღორჩინებამდე, რესპუბლიკანიზმზე, დემოკრატიაზე მსჯელობა ბერძნული გამოცდილების მიღმა არ ხდებოდა, ისინი ისტორიაში ყოველთვის გვევლინებოდნენდა გვკარნახობდნენ, რომ გამოცდილება არა ისეთი უნდა ყოფილიყო, როგორიც გვაქვს, არამედ ისეთი როგორიც ამ ნარატივშია მოთავსებული. ამის კარგი მაგალითია ჩვენი თანამედროვეობა, ჩვენი ემპირიული გამოცდილება, რომლის გადამოწმებაც შეგვიძლია. როდესაც გაჩნდა მემარცხენული ახალგაზრდული მოძრაობები, მათთვის არა ჩვენი ისტორიული გამოცდილება გახდა მნიშვნელოვანი, არამედ მნიშვნელოვანი გახდა ისეთი გამოცდილება, რომელიც ჩვენ ადგილს არ შეესაბამებოდა. უამრავი ავტორი გაიცნეს, მაგრამ სამოქმედო გეგმა ვერ შექმნეს, ადგილთან ჰქონდათ აცდენა. ეს საკმაოდ საინტერესო ფენომენია ჩემთვის.




ტექსტისა და ადამიანის ურთიერთობის ერთ-ერთი საინტერესო გამოვლინება არის ისლამში. ისლამში ღვთის სიტყვა არის „ყურანი“ და მუსულმანები, განსაკუთრებითკი ორთოდოქსები ცდილობენ რომ ყველაფერი მიუსადაგონ ყურანს. თუ რეალობა განსხვავებულია, ის უნდა დაამსგავსონ ყურანს. მსგავსი დამოკიდებულება ჰქონდათ პურიტანებსაც. ტექსტი შეიძლება მოგვევლინოს ყველაზე დიდ მჩაგვრელათ, თუ კი ეს ტექსტი არ იძლევა მისგან გასვლის საშუალებას. ამ შემთხვევაში მე მინდა ვისაუბრო, ძველ ბერძენ ფილოსოფოსების ტექსტებზე, რომელიც აღარ აძლევს საშუალებას პოლიტიკას, დატოვოს ეს ტექსტები. მიშელ ფუკო ტექსტებზე დაწერე, რომ ევროპული ცივილიზაციაში ყოველთვის მუსირებდა ის აზრი, რომ ტექსტის ავტორს იმის თქმა კი არ უნდოდა, რაც თქვა, არამედ სხვა რამის და ეს სხვა რამის ძიება (ინტერპრეტირება) ყოველთვის განმაპირობებლად გვევლინებოდა სხვადასხვა გამოცდილების მოგროვებისა. ანუ ტექსტის შიგნით სხვა გამოცდილებების პოვნა უმნიშვნელოვანესი იყო ევროპული აზრისთვის, მაგრამ უნდა დავამატოთ ერთიც, რომ იქნებ სწორედ ტექსტის შიგნით ყოფნა არ აძლევს ახალ გამოცდილებებს განვითარების საშუალებას. ფაქტია რომ დოგმატიზმი ტექსტის გარეშე არ არსებობს, ფაქტია რომ რაღაც გამოცდილება აღიარებულია, მაგრამ ამავე დროს გვაქვს თუ არა უნარი დავინახოთ ტექსტის მიღმა პოლიტიკა? (ის რაზეც ვამბობდი, თეოკრატიულ სახელმწიფოებში), გვაქვს თუ არა საშუალება დავინახოთ საკუთარი თავი და ავთენტური გამოცდილება, ტექსტის მიღმა? მე მგონია, რომ ნარატივებმა განგვისაზღვრეს გამოცდილების მიღების საშუალებები და სხვა გამოცდილებების მიღება ნარატივში ყოფნით თუ შეუძლებელი არა, საკმაოდ რთულია. ერთ-ერთი ესეთი გამოცდილება ხომ არ არის ისეთი პოლიტიკა, რომელიც ამ გამოცდილების მიღმაა და რომელსაც უკვე გააჩნია თავისთავად ფასეულობა?

დავუბრუნდეთ პოლიტიკას, ჩვენ ვხედავთ ჩინურ გამოცდილებას, ის მისი მთელი ისტორიის განმავლობაში განსხვავებულ პოლიტიკურ სისტემას ქმნიდა და ვხედავთ, რომ საკმაოდ წარმატებულიც არის. მაგრამ მისი აღიარება არ ხდება, ტექსტები და ნარატივები მის განსხვავებულობას არ აღიარებენ. ზოგი მათ "აღმოსავლურ წარმოების წესში", ზოგი კი ტოტალიტარულ, ჩამორჩენილობის სიაში შეჰყავს. ბერძნულმა ტექსტებმა, აღარ მისცა პირველ რიგში ევროპას, დაენახა და ეღიარებინა სხვა პოლიტიკური გამოცდილებები, როგორც მათი გამოცდილების თანასწორი. ახალი ანთროპოლოგიური სკოლა, კი ცდილობს დასავლეთში სხვა გამოცდილებების ფასეულობების რეაბილიტაციას, მაგრამ უშვებს თუ არა აქამდელი ნარატივები ამის აღიარების საშუალებას? შეუძლია თუ არა ნარატივს, სხვა ნარატივის აღიარება, როგორც თანასწორის?

ეს ტექსტი, პრინციპში მეორე წერილი არ არის. ეს წერილი, არის პირველი წერილის ნაწილი.

არსებობს თუ არა პოლიტიკურობის გაგება დასავლეთის მიღმა?

პირველი წერილი ლაშა ხარაზს


რადგან პირველი წერილს მე დაგპირდი, რომ დავწერდი, თემასაც მე შემოგთავაზებ.




ბერძნულ-სპარსული ომების შემდეგ, ჰეროდოტემ განაცხადა, რომ მთავარი განსხვავება ელინებსა და ბარბაროსებს შორის იყო ის რომ ბარბაროსებში მხოლოდ ერთი თავისუფალი ადამიანი არსებობს და ის მეფე იყო, ხოლო ელინებში ყველა თავისუფალი იყო. ბერძნებისთვის თავისუფლება პოლიტიკურ აქტიობასთან (პოლიტიკურ ცხოველთან) პოლისთან იყო დაკავშირებული, მაგრამ ყველანაირი ისტორიული მონაცემები მოწმობენ, რომ სპარსულ საზოგადოებაში გაცილებით ნაკლები მონა იყო, ვიდრე საბერძნეთში (არ ვსაუბრობ, სპარსელების მიერ დაპყრობილ ხალხს, რომლებთაც ჰქონდათ თავიანთი ავტონომია და პრიციპში ისევე განაგრძობდნენ კულტურულ ცხოვრებას, როგორც დაპყრობამდე ცხოვრობდნენ, ხოლო ეკონომიკური მდგომარეობა კი გაუმჯობესებული იყო, სპარსული იმპერიის ბაზრები ყველა მათგანისთვის გახსნილი იყო) და საჯაროობა, არც სპარსულ პოლიტიკურ სივრცეს აკლდა. არ არის გასაკვირი ის, თუ რატომ უწოდებენ თანამედროვე ისტორიკოსები ბერძნულ-სპარსულ ომებს, პირველ ცივილიზაციურ ომებს. თუ თავისუფლებაზე ვისაუბრებთ, როგორც პოლიტიკურ თავისუფლებაზე - მაშინ ჩვენ უნდა ვისაუბროთ პოლისურ ცხოვრებაზე და შესაბამისად სამოქალაქო ცხოვრებაზე. ბერძნებისთვის იდეალს წარმოადგენდა პოლისური ცხოვრება, ისინი სხვა ტიპის სახელმწიფოში ვერ ხედავნენ "პოლიტიკას". მაგრამ მოდით დავიწყოთ ისტორიულ გამოცდილებიდან საუბარი, პოლისური ცხოვრება დაიწყო მას შემდეგ, რაც ადგილობრივი ხალხი იქნა დატყვევებული ჩრდილოეთიდან მოსული ხალხების მიერ, სპარტაში დორიელებმა მოახდინეს ადგილობრივი მოსახლეობის დამორჩილება, დამონება და მთელი ეს პოლიტიკური ცხოვრება, აგებული იყო ამ იერარქიული მდგომარეობის შენარჩუნებაზე. პოლისი, ანუ პოლიტიკური ცხოველი, რომელიც პოლის განაგებდა უპირველეს ყოვლისა კოლექტიურად უნად ეზრუნა, იმ იერარქიის შენარჩუნებაზე რაც ძველ ბერძნულ პოლისებს ახლდათ თან. ამ ეთნიკურმა იერარქიის შენარჩუნება შესაძლებელი იყო ლოკალური მაშტაბებით, ამიტომ ბერძნული ერთიანი ბერძნული სახელმწიფოს შექმნა, არასასურველი იყო და არღვევდა ამ სისტემას, იმ დროს როდესაც სპარსეთში დაბალ სოციალურ ფენებს ეძლეოდათ გაცილებით მეტი შანსი შეეცვალათ საკუთარი მდგომარეობა, ვიდრე ეს საბერძნეთში შეეძლოთ. პოლიტიკაში (პოლისის მართვაში) თავიდანვე იყო ჩადებული გარკვეული სოციალურ-ეთნიკურ-კულტურული იერარქიის ნიშნევბი. ამ მდგომარეობით ტკბობა ბერძნებისთვის უცხო არ იყო, ისინი საკუთარ თავს სამყაროს ცენტრად მიიჩნევდნენ, მაგრამ უკვე ელინიზმის პერიოდშნი ნათელი გახდა, რომ დიდი სახელმწიფო წარმონაქმნები, მონარქიები გაცილებით მეტ პერსპექტივას ძენდა კაცობრიობას, ვიდრე ბერძნული დემოკრატია. სწორედ ელინიზმის ხანას უკავშირდება ბერძნული ჰუმანიზმი, მონების გაშვება, დიდ სივრცეში ცხოვრებამ ცივილიზაციური ნიშნები გააქრო, არა იმიტომ რომ აღმოსავლეთის ელინიზაცია მოხდა, არამედ იმიტომ რომ დასავლეთის "აღმოსავლეთიზაციაც" მოხდა და ნათელი გახდა დიდ სახელმწიფოების უპირატესობები. მაგრამ განა ამით პოლიტიკა გაქრა, საჯაროობა გაქრა? არა, პირიქით ნათელი გახდა, რომ ესეთ სივრცეებში უფრო მეტი საჯაროობა და დაცულობა იყო, ფილოსოფოსებს რომელსაც დემოკრატია ანადგურებდა, საკმაოდ დაცული და წახალისებული აღმოჩნდა მონარქიებში.

რესპუბლიკის დროინდელ რომში, დიქტატურებს, მხედარმთავრებს მხარს უჭერდნენ პლებეები, ხოლო რესპუბლიკის გულმხურვალე დამცველები კი იყვნენ პატრიციები, არისტოკრატია. რომის ადრეული ისტორია, ძალიან წააგავს თავის ტიპოლოგიით ბერძნულ პოლისურ ცხოვრებას, მეტიც ის არ განსხვავდება ერთმანეთისგან ხშირ შემთხვევაში. სოციალური უთანასწორობა, რა თქმა უნდა ვერ დაიძლეოდა მონათმფლობელურ სამყაროში, მაგრამ უნდა ითქვას ისიც რომ სწორედ მაშინ, როდესაც რომი იქცა იმპერიად, მაშინ გამოჩნდენ რომის იმპერიაში ისეთი მართველები, რომლებიც ყოფილი მონები იყვნენ (იმპერატორებიც კი ჰყავდათ ყოფილი მონები). სამოქალაქო საზოგადოება, ეს თავისთავად იყო ისეთი საზოგადოების ნაწილი, რომელიც სხვების მართვაზე ჰქმნითდნენ პოლიტიკას. არ არის გასაკვირი, რომ ყველა პოლისმა დემოკრატიული იქნებოდა ის თუ ოლიგარქიული ჰქონდა ქონებრივი ცენზის სისტემა. ქონებრივი ცენზის სისტემამ თავისი ფუნქცია მაშინ ამოწურა, როდესაც პოლიტიკური ძალაუფლება ქალაქიდან - ჯარში გადაინაცვლა, ხოლო ჯარში მოსამსახურე პლებეებს კი მიეცათ შესაძლებლობა პოლიტიკაში მიეღოთ მოანწილეობა. პოლიტიკა საყოველთაო გახდა მაშინ, როდესაც იგი გავიდა სამოქალაქო საზოგადოებიდან. რა თქმა უნდა მონათმფლობელობა შენარჩუნდა, მაგრამ სამოქალაქო საზოგადოებაში ყოფილი მონა, ვერასდროს ჩაერთვებოდა პოლიტიკაში, ხოლო იმპერიის პერიოდში, მათ ეს შესაძლებლობა მიეცათ. შესაბამისად დემოკრატიები ყველგან ატარებდა სოციალურ ჩაგვრის ყველაზე რადიკალურ ხასიათს, მაგრამ ამავე დროს მას გააჩნდა პროპაგანდა და მომხიბლელობა, რომელიც ყველა მკვლევარს, ყველა დაინტერესებულ პირს ხიბლავს.




პოლიტიკა, როგორც ასეთი ჩაისახა არა საბერძნეთში, არამედ თეოკრატიულ სახელმწიფოებში. ფროიდი "ტოტემი და ტაბუში" აქვს მოყვანილი, რამოდენიმე მაგალითი ერთ-ერთი ტომის ცხოვრებიდან, რომდესაც ადამიანი უარს ამბობს იყოს ბელადი, ხოლო მას აიძულებენ (რადგან მიიჩნეოდა, რომ ბელადი არ უნდა გაინძრეულიყო, რადგან ამით ღვთაებრივ სამყაროს დაარღვევდა, ხოლო თავად ბელადი იყო ამ სამყაროსა და ღმერთებს შორის შუამავალი). ძალაუფლების ტრანსცენდენტური გაგება თავის არსით მიზნად ისახავდა იმას, რომ ჰარმონია დამყარებულიყო სულსა და სხეულს შორის ამ სამყაროში და ამის გამომხატველი ყოფილიყო ერთი ადამიანი, მაგრამ რა ხდებოდა ამ ადამიანის ირგვლივ? რა თქმა უნდა, ძალაუფლების ცენტრი მთლიანად საკრალიზებური და რიტუალური იყო, მაგრამ მის ირგვლივ საზოგადო ცხოვრება, საჯაროობა გაცილებით შესაძლებელი იყო, ვიდრე შემდგომ ელინურ პოლისებში. თეოკრატიულ სახელმწიფოები ხშირად საკუთარ თავის იზოლირებას ახდენდნენ (როგორც ეს ჩინეთში მოხდა, დახურული ქალაქის შექმნით) მაგრამ ამ ქალაქის მიღმა, ყოველდღიური ცხოვრება უფრო საჯარო და თავისუფალი იყო, მეტიც არ მოითხოვებოდა ის მგრძნებარე დისციპლინა, რაც თითოეულ ბერძენს მოეთხოვებოდა - მიეღო მონაწილეობა პოლიტიკაში ან იქნებოდა გაძევებული პოლისიდან. არასდროს ისეთი ცენტრალიზებული და ყოველისმომცველი არ ყოფილა თეოკრატიული აღმოსავლური სახელმწიფო, როგორც ეს ბერძნული დემოკრატია იყო. მეტიც, ემანსიპაციას მონარქიები უფრო ატარებდნენ, ვიდრე დემოკრატიები. პოლისურებს შორის დაპირისპირებებს რომ დავაკვირდეთ, საკმაოდ ხშირია კონკურენტ ქალაქის სრული განადგურება, ამ ომის შედეგად პრიციპში არაფერი არ შეცვლილა (არც პელეპნისის ომმა შეცვალა არაფერი, არც შემდეგ ომებბმა პოლისებს შორის), აღმოსავლეთში კი სპარსული იმპერიის შექმნით, მოხდა უამრავი დაპყრობილი ხალხის მონობიდან ხსნა (ბაბილონელებისგან თავის დაიხსნეს ებრაელებმა) პირველ რიგში შეტევა განხორციელდა ადგილობრივ ელიტებზე. ელიტები, რომლებიც არ აძლევდნენ საზოგადოების სხვა დანარჩენ ნაწილს მათგან დამოუკიდებლები ყოფილიყვნენ, გაცილებით დამოუკიდებელნი გახდნენ და მათ ცხოვრებას საჯაროობა დაეტყოთ, ოღონდ ამ საჯაროობას თან საკარნავალო და სარიტუალურო ელემენტები ჰქონდა. თანამედროვე მკვლევარები შენიშნავენ, რომ სარიტუალო საჯაროობაში, ხშირად საკმაოდ ბევრი პოლიტიკური მოთხოვნილებები დაკმაყოფილებულა (ჩინეთის მაგალითი). თანამედროვე დასავლელი ადამიანისთვის, საჯაროობა დაკავშირებულია პირდაპირ მოქმედებასთან, ხოლო აღმოსავლელისთვის საჯაროობა გარკვეულ რიტუალურ, სპირიტუალურ ელემენტს შეიცავს და ამ პროცესის შედეგად მიიღწევა გაცილებით უფრო დიდი სოციალური შეთანხმება, ვიდრე ეს პირდაპირი მოქმედებაა.




მოდი ამით დავასრულებ და კიდე ერთ წერილს დავწერ ამ საკითხთან დაკავშირებით, უფრო აკადემიურად თავისი წყაროებით.. უბრალოდ მართლა გამიჭირდა დაწყება, არ ვიცოდი რა თემებს შევხებოდი, ბევრი თემას მინდოდა შევხებოდი...

ეროვნული უმცირესობები საკითხი საქართველოს დემოკრატიულ რესპუბლიკაში

ეროვნული უმცირესობები საკითხი  საქართველოს დემოკრატიულ რესპუბლიკაში

საქართველოს დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ, აქტიურად დადგა ეთნიკურ უმცირესობათა უფლებების საკითხი. ერთი მხრივ ხელისუფლებაში მემარცხენე ძალა სოციალ-დემოკრატები იყვნენ, მაგრამ მეორე მხრივ დღის წესრიგში ერი-სახელმწიფოს (ეროვნული სახელმწიფოს, როგორც მაშინ უწოდებდნენ) შექმნის საკითხი დადგა. თავად სოციალ-დემოკრატებშიც არ იყო ერთიანი მიდგომა, თუ როგორი ურთიერთობა უნდა ჰქონოდა სახელმწიფოს და რა უფლებები უნდა მიეცა ეთნიკურ უმცირესობებისთვის.

1918 წ 26 მაისის საქართველოს ეროვნულ საბჭოს სხდომაზე ნ.ჟორდანიამ წარმოსთქვა სიტყვა: „ ჩვენს სახელმწიფო ფარგლებში, მოსახლეობს სხვადასხვა ერთა უმცირესობა. ვაცხადებთ, რომ ეროვნული უმცირესობანი იქნებიან ისევე უფლებამოსილნი,  როგორც იქნება ჩვენი სახელმწიფოს ეროვნული უმრავლესობა - ქართველობა“. სოციალ-დემოკრატთა ლიდერის ეს განცხადება, უბრალო განცხადების დონეზე არ დარჩენილა. საქართველოს დამოუკიდებლობის აქტის წარმოდგენის დროს, გამოკვეთილად დაფიქსირდა პოლიტიკური ნება, რომ ქვეყანაში დაცული ყოფილიყო ეთნიკური უმცირესობების უფლებები. დამოუკიდებლობის აქტის მე-5 და მე-6 მუხლში წერია: „5) საქართველოს დამოუკიდებელი რესპუბლიკა თაცის საზღვრებში თანასწორად უზრუნველყოფს ყველა მოქალაქის სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებებს განურჩევლად ეროვნებისა, სარწმუნობისა, სოციალური მდგომარეობისა და სქესისა. 6) საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკა განვითარების თავისუფალ ასპარეზს გაუხსნის მის ტერიტორიაზე მოსახლე ერს“.  ქართული პოლიტიკური ელიტა, ცდილობდა ხშირად დაესვა ეროვნული უმცირეობების საკითხი და ის უბრალო ფორმალობად არ დარჩენილიყო. ეროვნული საბჭოს 1918 წლის 15 ივნისის სხდომაზე გამოქვეყნებულ დეკლარაციაში ვკითხულობთ: „მთავრობა თავის მოვალეობად მიიჩნევს, ცხოვრებაში გაატაროს საქართველოს დამოუკიდებლობის აქტში აღიარებული დებულება, რომლითაც საქართველოს ტერიტორიაზე მოსახლე ეროვნულ უმცირესობათა მოქალაქეებს მიენიჭებათ ისეთივე პოლიტიკური, მოქალაქეობრივი და ეროვნულ-კულტურული უფლებები, რომლითაც აღჭურვილი იქნება თვით ქართველი მოქალაქენი“

სახელმწიფო ენის საკითხი 

საქართველოს დამოუკიდებლობის მოპოვების პერიოდში აქტიურად დადგა სახელმწიფო ენის შესახებ საკითხი. 1918 წლის 15 ოქტომბერს მიღებული იქნა „კანონი სახელმწიფო ენისა“, რომლის მიხედვითაც სახელმწიფო ენად გამოცხადდა ქართული ენა.  რაც შეეხება ეთნიკურ უმცირესობებს, სახელმწიფო დაწესებულებებში მათთვის მშობლიური ენის ხმარების საკითხი ცალკე კანონით უნდა განსაზღვრულიყო, ხოლო ეროვნულ საბჭოში მშობლიურ ენაზე მათ წარმომადგენლებს სიტყვის წარმოთქმის შესაძლებლობა ეძლეოდათ. სახელმწიფო ენის ქართულად გამოცხადების შემდეგ, დაიწყო პოლემიკა ენასთან დაკავშირებით. ქართულმა ენამ, როგორც ერთადერთმა სახელმწიფო ენამ გააღიზიანა განსაკუთრებით რუსი მოხელეები, რომლებიც კატეგორიულად მოითხოვდნენ რუსული ენის, როგორც მეორე ენის შემოღების საკითხს. ენის შესახებ პოლემიკაში მთლიანად საზოგადოება ჩაერთო. გაზეთი „ერთობა“ მოწინავე წერილი „უმცირესობათა უფლებები“ წერდა: „ნეტავ, რომელი სახელმწიფოა, რომ თავისი ენის მაგივრად უცხო ენა შემოიღოს?!“, ასევე ხაზს უსვამდა ცარიზმის დროს, ადგილობრივ დაწესებულებებში მშობლიური ენის შემოღებისთვის ბრძოლას. „ეხლა უკვე საკუთარი სახელმწიფო გვაქვს, და განა უცხო ენას უნდა ჩავებღაუჭოთ? ცხადია, არა. ჩვენ უნდა შემოვიღოთ სახელმწიფოში  სახელმწიფო ენა, ე.ი. დედაენაზე მოვუწოდოთ ხალხს ყოველვე“.  მომდევნო პუბლიკაციაში კვლავ გამოიცა ამ საკითხზე მიძღვნილი ვრცელი წერილი „ეროვნულ უმცირესობათა ენა“ სადაც წეერა: „პარლამენტის ენა ქართული უნდა იყოს. თუ ეთნიკური უმცირესობა მაინც მოისურვებს გამოგზავნოს ისეთი დეპუტატი, რომელმაც ეს ენა არ იცის - დაე გამოგზავნოს. ეს მისი ნებაა... ასეთი დეპუტატი თვითონ იგრძნობს უხერხულობას და არ მოისურვებს იჯდეს ისეთ დაწესებულებაში, რომლის ასავალ-დასავალი მას არ ესმის“

საზოგადოება ენის საკითხისადმი მგრძნობიარე იყო, ამავე დროს ეთნიკური უმცირესობების უფლებების საკითხის გადაჭრაც იდგა სახელმწიფოს წინაშე. თავად სოციალ-დემოკრატიულ პარტიაში ჩამოყალიბდა ორი მოსაზრება, ერთს შეგივძლია ვუწოდოთ უფრო ეროვნული პოზიციების მქონენი, რომლის სათავეშიც პ.საყვარელიძე იყო, მეორეს კი უფრო მემარცხენე პოზიციებზე მყოფ, რომელთა სათავეშიც რ.არსენიძე ედგა.

დისკუსია დაიწყო საპარლამეტო ენის შესახებ. პ.საყვარელიძემ განაცხადა: „ჩვენს პარლამეტში, სხვა ენაზედ ლაპარაკის ნების მიცემა შემოიტანს არევ-დარევას საქმის წარმოებაში, რადგანაც მათ მაშინ ნება ექნებათ თავიანთ ენაზედვე შემოიტანონ საბჭოში წინადადებები, კანონპროექტები და სხვა, რაც შეცვლის მთელი საქმის წარმოებას“. პ.საყვარელიძეს ოპონენტმა რ.არსენიიძემ წამოაყენა დებულება, რომლის მიხედვითაც ეთნიკურ უმცირესობებს პარლამეტში მხოლოდ ლაპარაკის უფლება მიეცემოდათ, ხოლო კანონპროექტების არაქართულ ენაზედ წარდგენას დაუშვებლად თვლიდა.  ამ საკითხს ეროვნული საბჭო 1918 წლის 21 სექტემბრის სხდომაზე ისევ შეეხო. რ.არსენიძემ ეთნიკურ უმცირესობების სიტყვის თარგმნის აუცილებლობის საკითხი დასვა. უმცირესობების წარმომადგენლების სიტყვა იმ შემთხვევაში უნდა ეთარგმნათ, თუკი მის აუცილებლობას საბჭო მიზანშეწონილად მიიჩნევდა.  ამ დადგენილების მიღების მიუხედავად,  1918 წლის 27 სექტემბერს სხდომაზე ეროვნული საბჭო საპარლამენტო ენის საკითხს ისევ დაუბრუნდა და დისკუსიის შემდეგ მიიღო კანონი, რომელიც წინა სხდომაზე პ.საყვარელიძემ წარმოადგინა. ამ კანონის მიხედვით საპარლამენტო ენა ქართული რჩებოდა, ხოლო სახელმწიფო ენის არმცოდნე ეთნიკურ უმცირესობებისთვის მშობლიურ ენაზე სიტყვის წარმოთქმის უფლება ეძლეოდათ. ეს იწვევდა დიდ გაუგებრობას, ამიტომ დამკვიდრდა ტრადიცია, რომ უმცირესობები მხოლოდ რუსულ ენაზე წარმოთქვამდნენ ხოლმე სიტყვას. ეს იყო დიდი ნაბიჯი იმ პერიოდში, რომელიც სახელმწიფომ გადადგა ეთნიკურ უმცირესობების სასარგებლოდ და მათი ქართული ენის არ ცოდნის გამო, არ მოახდინა მათი პოლიტიკური ცხოვრებიდან გარიყვა.

ეთნიკური უმცირესობები საკანონმდებლო ორგანოში

ერთ-ერთი მთავარი საკითხი, რომელიც იმ პერიოდში დადგა, ეს იყო ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენლების რაოდენობა, საკანონმდებლო ორგანოში. 1918 წლის 29 მაისის სხდომაზე, საქართველოს ეროვნულ საბჭოში ეროვნულ უმცირესობების წარმომადგენლების შესახებ სპეციალური დადგენილება მიიღო: „საქართველოს ტერიტორიაზე მოსახლე ეთნიკურ უმცირესობათა წარმომადგენელნი საქართველოს ეროვნულ საბჭოში მიღებულნ იქნან ამ ერების მოსახლეობის რაოდენობის პრინციპით. თვით წარმომადგენლების მოწვევა ხსენებულ ერების ნაციონალურ საბჭებთან ან სხვა ამგვარ დაწესებულებებთან შეთანხმებით მოხდეს“ ამ საკითხზე პოლემიკა მოგვიანებთაც გაგრძელდა. 1918 წლის 11 ივლისის სხდომაზე კ.მიქელაძე გამოვიდა მოხსენებით და ახალი კანონპროექტი განიხილა. ამ კანონპროექტის მიხედვით საქართველოს საკანონმდებლო ორგანოში ეთნიკურ უმცირესობებს 20000 მცხოვრებიდან ერთი დელეგატის გაგზავნის უფლება ეძლეოდათ, თუმცა გამონაკლისებსაც უშვებდა იმ უმცირესობებზე, რომლებიც ვერ აკმაყოფილებდნენ ამ მოთხოვნას (ბერძნები, გერმანელები, ებრაელები). ამავე დროს, ყველა კანდიდატის წინაშე მკაცრი მოთხოვნა იყო დაყენებული - ქართული ენის ცოდნის აუცილებლობა. 1918 წლის 31 აგვისტოს სხდომამ დოკუმენტში გარკვეული ცვლილებები შეიტანა, ხოლო 10 სექტემბერს სხდომამ, კანონპროექტის გათვალისწინებით ეთნიკური უმცირესობების 28 ადგილი, გარკვეული მოსაზრების გამო 26-მდე შეამცირა და ამ სახით 13 სექტემბერს სხდომაზე ოფიციალურად დამტკიცდა ეს დოკუმენტი. დოკუმენტში ვკითხულობთ: „მიეცეს უფლება საქართველოს ეროვნულ საბჭოში 26 წარმომადგენლის არჩევისა იმ ეროვნულ უმცირესობას, რომელიც საქართველოს ტერიტორიაზე მოსახლეობს და საქართველოს რესპუბლიკის მოქალაქეთაგან შესდგება, სახელდობრ, სომხებს 10, თათრებს - 4, აფხაზებს - 3, რუსებს - 2, ოსებს - 2, ქართველ ისრაელებს - 2, ებრაელებს - 1, ბერძნებს - 1, გერმანელებს - 1, ეროვნულ უმცირესობათა წარმომადგენლები უნდა გამოგზავნონ ამ ერების ეროვნულმა საბჭოებმა, რომელნიც არჩეულნი არიან საქართველოს მოქალაქეების მიერ და საქართველოს რესპუბლიკის ფარგლებში მოქმედებენ. შენიშვნა: სადაც ასეთი საბჭო არ არსებობს,, საქართველოს ეროვნული საბჭოს წევრის გამოგზავნის უფლება მიეცეს ისეთ ერის წარმომადგენელს, რომელნიც არჩეულნი არიან სხვადასხვა დემოკრატიულ დაწესებულებებში საქართველოს რესპუბლიკაში“

პოლემიკა ეროვნულ უმცირესობებისთვის კულტურულ-ავტონომიის მინიჭების შესახებ

ეთნიკურ უმცირესობებისა და ეროვნულ სახელმწიფოს ურთიერთობებთან დაკვშირებით, თავად საქართველოს სოციალ-დემოკრატიულ პარტიის შიგნით არ ყოფილა ერთიანი პოზიცია. თავად პარტიაში, დაიწყო უამრავი პოლემიკა პარტიის წევრებს შორის, ამ საკითხთან დაკავშირებთ. ჩვენ შეგვიძლია დავყოთ სოციალ-დემოკრატები რამოდენიმე ჯგუფად: 1) უნიტარულ-მემარჯვენულ პოზიციებზე მდგარ ნაწილად, რომელსაც სათავეში პეტრე საყვარელიძე ედგა 2) ფედერალისტურ-მემარცხენული ჯგუფი, რომლის სათავეშიც აკაკი ჩხენკელი იყო და 3) ზომიერ ჯგუფად, რომლის სათავეშიც ნოე ჟორდანია იყო.

1920 წლის 20 თებერვლის საკონსტიტუციო კომისიის სხდომაზე ეთნიკურ უმცირესობათა უფლებების შესახებ პ.საყვარელიძემ გააკეთა მოხსენება: „ჩვენ ვდგავართ ეროვნული სახელმწიფოს ნიადაგზე და მისი ინტერესების თვალსაზრისით ვსინჯავთ ეროვნულ უმცირესობათა საკითხს“. პ.საყვარელიძე დასავლურ ევროპის გამოცდილებით აპელირებდა და საფრანგეთის მაგალითი მოჰყავდა. პ.საყვარელიძე უმცირესობებთან დაკავშირებით თავის პოზიცია ჰქონდა, ის ამბობდა: „ჩვენში მაგალითად ცხოვრობენ სომხები, ცხადია, აქ შეუზღუდაველ თავისუფლებაზე ლაპარაკი არ შეიძლება; სინამდვილეა ის, რომ მცირე დაჩაგცრა მათ ვერ აცდება, სამაგიეროთ ისინი სავსებით თავისუფალნი არიან სომხეთში, სადაც თავის მხრივ იჩაგრებიან თათრები. ეს არის კანონი, რომელიც თანასწორად ვრცელდება ყველაზე და რომელსაც ვერ გადალახავთ თუ გსურთ დაიცვათ სახელმწიფო ინტერესი“, მას მოჰყავდა რუსეთისა და ავსტირა-უნგრეთის იმპერიის მაგალითები და აცხადებდა, რომ: „პირველიცა და მეორეც... ერთი და იმავე მიზეზით დაინგრა... აქ არ იყო ეროვნული მოძრაობა და ეს კატასტროფა ბუნებრივი კანონით მოხდა“ (გასათვალისწინებელია ის, რომ პირველ მსოფლიო ომამდე, ავსტრია-უნგრეთის იმპერია, რჩებოდა გარკვეულწილად მისაბაძ ქვეყნად, იმ გაგებით, რომ ყველა ეროვნებას თანაბარი უფლებები ჰქოდნათ და ბევრი ცნობილი სოციალ-დემოკრატი, როგორიც მაგალითად ბაბელი იყო და ა.შ. ავსტრია-უნგრეთის მაგალითს, როგორც ნიმუშად ისე იყენებდნენ, მაგრამ ეტყობა პირველ მსოფლიო ომის შემდეგ სოციალ-დემოკრატებმა გადააფასეს თავიანთი დამოკიდებულება ავსტრია-უნგრეთის მოდელიზე) ამ საკითხს შეეხო უფრო მემარცხენე პოზიციებზე მყოფი აკ.ჩხენკელი 26 თებერვალს იმავე სხდომაზე, განაცხადა: „ჩვენ ვერავის მივბაძავთ, ვერავისგან გადმოვიღებთ რასმეს, რადგან არ არის ისტორიაში სათანადო, ჩვენი დამაკმაყოფილებელი მაგალითები. ეს კითხვა უნდა გადავჭრათ ჩვენი გონებით იმდენად საფუძვლიანად, რომ სხვისთვის გახდეს სამაგალითო“ აკ.ჩხენკელი მიიჩნევდა, რომ ეთნიკურ უმცირესობებისთვის განსაკუთრებული დათმობა იყო საჭირო: „ერთის ბედნიერება მეორის ბედნერებააა,  და ერთის უბედურება - უბედურებაა მეორესთვის. აყვავება სახელმწიფოსთვის, არის აყვავება და გამდიდრება უმცირესობისა. ეს უნდა ქონდეს შეგნებული ყოველ უმცირესობას, რომ ადგილი არ ქონდეს რაიმე გაუგებრობასა და უნდობლობას“. აკ.ჩხენკელი უარყოფითად მიიჩნევდა ყოველგვარ ძალადობას უმცირესობებზე და მათი ცნობიერების ამაღლებაზე საუბრობდა: „უმცირესობამ უნდა შეითვისოს ის აზრი, რომ ჩვენი რესპუბლიკა მათი რესპუბლიკაა და რაც ავნებს სახელმწიფოს ავნებს მათაც“.

ამ დისკუსიებში საზოგადოების ფართო წრე ჩაეთო. გაზეთი „ერთობამ“ გამოაქვეყნა სტატია „ეროვნული საკითხი ჩვენში“ სადაც წერდა შემდეგ რამეს: 1) საქართველოში მცხოვრები ეთნიკური უმცირესობები რუსები, სომხები, თათრები და ოსები სანდონი არ იყვნენ, რადგან რუსები დიდი რუსეთის აღდგენაზე ოცნებობდნენ, სომხები და თათრები საქართველოს ტერიტორიის მიტაცებაზე ოცნებობდნენ, ხოლო ოსები, მათ ჩრდილოეთ ძმებთან მიერთებას გეგმავდნენ. ამიტომ საჭირო იყო, მათდამი განსკუთრებული მიდგმობეი. 2) ავსტრიასა და საქართველოს შედარების ფონზე იყო სტატია დაწერილი და აღნიშნულია, რომ ავსტიის იმპერიაში სხვადასხვა ერების შეგნება მაღალი იყო, ამიტომ მისი მაგალითი არ გამოდგებოდა ჩვენთან: „საუბედუროდ ჩვენში მცხოვრებ უცხო ერებს ვერ მოვთხოვთ ასეთ შეგნებას. ერთობ დაბლა დგანან ისინი კულტურის საფეხურზე და არსებულ გარდამავალ ხანაში მათგან არ უნდა მოველოდოთ მამულიშვილურ გრძნობების აღტკინებას“. 3) გარკვეულწილად აფრთხილებდა ეთნიკურ უმცირესობებს: „უნდა ვაგრძნობინოთ ჩვენში მოსახლე სხვა ერებს, რომ აქ უზრუნველყოფილია მათი ადამიანური და მოქალაქეობრივი თავისუფლება - თანასწორობა. მაგრამ იმავე დროს თავიდანვე უნდა ვაგრძნობინოთ ჩვენი ძალა იმ ელემენტებს, რომელნიც... ისე კი არ იქცევიან როგორც მოქალაქენი, არამედ, როგორც თავხედი სტუმრები. ამ საქმეში ორ სკამზე ჯდომა და ქანაობა მხოლოდ ზარალს მოგვიტანს და სხვა არაფერს.“

1920 წლის 10 მარტს დამფუძნებელი კრების საკონსტიტუციო კომისიის სხდომაზე, რუსმა დეპუტატებმა გააკეთეს განცხადება სახელმწიფო ენის იძულებითი სწავლების მიზანშეუწონლობისა და მასთან რუსულის გათანაბრების აუცილებლობის შესახებ.  ამ მოთხოვნას ასაბუთებდნენ, შემდეგნარიად: „ქვეყნად არსად არ არის სოციალისტური მთავრობა, ეს არის საქართველოში და ეს გარემოება ავალებს მთავრობას ზოგ რამეს, რაც სხვა სახელმწიფობისთვის უჩვეულოა და შეუძლებელი“. რაც შეეხება დაშნაკცუთიუნის პარტიის წარმომადგენელს ავეტისიანის განცხადებით: „რუსები, გერმანელები, ბერძნები წავლენ და ჩვენ უნდა ვეცადოთ იმ უმცირესობათა ცხოვრება მოვაწესრიგოთ, რომლებიც აქ რჩებიან“. ის რომ ეთნიკური უმცირესობების დეპუტატების განცხადებები და საქმიანობა ხშირად სახელმწიფო ინტერესებს ეწინააღმდეგებოდა, რაც უმრავლესობის უარყოფით დამოკიდებულებას იწვევდა. გაზეთები წერდნენ: „ისინი, ნებსით თუ უნებლიეთ ივიწყებენ იმ უბრალო ჭეშმარიტებას, რომ ამა თუ იმ სახელმწიფოს ტერიტორიაზე გარდა თვით ადგილობრივი მთავრობისა, არავის ნება არა აქვს დამოუკიდებელი ნაბიჯები გადადგას საგარეო თუ საშინაო პოლიტიკის სფეროში. ამ ვაჟბატონებს

ამ პერიოდში სოციალ-დემოკრატები თვლიდნენ, რომ ეროვნული სახელმწიფოს შენებლობას არ უნდა დაპირისპირებოდნენ ეთნიკური უმცირესობები და ამისთვის მთელი რიგი საკითხები უნდა მოეგვარებინათ და შეემცირებინათ ეთნიკურ უმცირესობებსა და სახელმწიფოს შორის დაპირისპირება. სოციალ-დემოკრატიულ რიგებში ძირითადად ორი თვალსაზრისი არსებობდა: 1) ეთნიკურ უმცირესობებისთვის საჯარო უფლებების მიცემის აუცილებლობის საჭიროება და 2) საქართველოსთვის მხოლოდ ეროვნული თემების დაშვების შესაძლებლობა.  1920 წლის 20 მარტის დამფუძნებელი კრების საკონსტიტციო კომისიის სხდომაზე აკ.ჩხენკელმა საქართველოში მცხოვრებ უმცირესობების კულტურული განვითარების მიზნით საჯარო უფლების მიცემის აუცილებლობა წამოაყენა. აკ.ჩხენკელის სიტყვით: „სახელმწიფო თავის უფლებას უთმობს სხვას, მაგრამ სახელმწიფოს აქვს კონტროლის უფლება. ჩვენი ცხოვრების ნორმალურად განვიარების ინტერესი მოითხოვს ვაღიაროთ საჯარო უფლებრივი ორგანოების საჭიროება“.  ეს პოზიცია აკ.ჩხენკელმა საქართველოს სოციალ-დემოკრატთა მუშათა პარტიის ცეკის 1920 წლის 22 მაისის სხდომაზეც დააფიქსირა. აკ.ჩხენკელიმა მოხსენება დაიწყო შემდეგი სიტყვებით: „ეროვნულ უმცირესობებს ყველაფერი უნდა მივცეთ, რაიც შესაძლებელი იქნება და სახელმწიფოს არ ავნებს“. სსდმ პარტიის მეორე ყრილობის სხდომაზე 1920 წლის 17 ივნისს აკ.ჩხენკელმა თავის დებულება შემდეგნაირად ჩამოაყალიბა: 1) ეთნიკური უმცირესობების თემები, ეროვნულ კავშირის საფუძველი მაშინ იქნებოდა, თუკი მას საჯარო უფლებებს მისცემდნენ. 2) ეროვნულ კავშირებს, მცხოვრებთა რაოდენობის მიხედვით თვითმართველობის ბიუჯეტებთან სწავლა-განათლების გასაუმჯობესებლად ფინანსური საშუალებები პროპორციულად უნდა მიეღოთ. 3) ეთნიკურ უმცირესობებს სწავლა-განათლების გარანტიას სახელმწიფო მისცემდა, რომლის შემდეგაც უმცირესობების სიმპატიებს მოიპოვებდა სახელმწიფო „ამ გზით - ამბობდა აკ.ჩხენკელი - ჩვენ შეგვიძლია ავაცდინოთ ეროვნული კავშირები ყალბ და მავნე გზას“. აკ.ჩხენკელს გვერდი აუბა ირ.წერეთელმაც, თუმცა მის პროექტს დაუპირისპირდა პ.საყვარელიძე. 1920 წლის 20 თებერვალს დამფუძნებელ კრების საკონსტიტუციო კომისიის სხდომაზე, პ.საყვარელიჩემ, აკ.ჩხენკელის პროექტი გააკრიტიკ: „სხვა ერს აქ ჩვენ ვეღარ შევქმნით, სახელმწიფოში ახალ სახელმწიფოს ვერ დავაარსებთ, ჩვენ ვერ დავუშვებთ ვერც კურიებს, ვერც ავტონომიას და საზოგადოდ საჯარო უფლებრივ ხასიათის ორგანიზაციას“. პ.საყვარელიძემ მიანიშნა, რომ ზემოთ აღნიშნულ პროექტის შემთხვევაში ქაოსური სიტუაცია შეიძლება შექმნილიყო ქვეყანაში: „ჩვენ ყველაფერ დავუშვებთ, მაგრამ ვერ შევქმნით საჯარო უფლებრივ ორგანიზაციებს... მას ფიზიკური ძალის შექმის უფლება სურს მოიპოვოს, იგი სრული კანონმდებელია - ერთი სიტყვით, სახელმწიფოებრივი ფუნქციების მატარებელია. მაშინ ჩვენს რესპუბლიკაში იქნება 15 საჯარო უფლებით შემოსული ეროვნული საბჭო, გვექნება ცენტრალური სახელმწიფო და კიდევ 8-9 სახელმწიფო ჩვენ გვერდით და წარმოიდგინეთ ის კინკლაობა, რომელიც აუცილებელი შედეგი იქნება ასეთი მდგომარეობის. ამიტომ ჩფენ მეტად ფრთხილად უნდა მოვეპყრათ ამ საკითხს“.  ამ დისკუსიის დროს სიტუაციის განმუხტვა დააპირა სოციალისტ-ფედერალისტმა ი.ბარათაშვილმა, რომელმაც კომპრომისული ვარიანტი, ეთნიკური უმცირესობისთვის მხოლოდ ნახევრად საჯარო უფლებების საკითხი დააყენა.  პეტრე საყვარელიძემ ეს წინადადება უარყო: „ნახევრად საჯარო უფლება, როგორც ბრძანებს ბარათაშვილი, სრულიად არევს საქმეს და ამის მიღება ნიშნავს ჩვენთვის ეროვნულ სახელმწიფოს დაღუპვას. დიდ სახელმწიფოში ეს კიდევ დასაშვებია, პატრაში, როგორიც ჩვენი რესპუბლიკაა, ყოვლად მიუღებელია.“

1920 წლის 22 მაისის სსდმ პარტიის ცეკას სხდომაზე ნოე ჟორდანი გამოსვლით წარდგა. მან გააკრიტიკა კულტურული-ავტონომიის მომხრეები, დაუპირისპირდა აკ.ჩხენკელს, განსაკუთრებით იქ სადაც ერის „უფლების სუბიექტად“ გამოცხადებიდან გამოცხადებიდან გამომდინარე, ეთნიკურ უმცირესობებისთვის უფლების გამომხატველი ორგანოების შექმნის საკითხი იყო დასმული. „რუსეთის იმპერიაში - ამბობდა ნ.ჟორდანია - მომხრე ვიყავი სუბიექტური უფლებებისა, იმიტომ რომ ერები ჩაჭედილი იყვნენ ამ ქვეყანაში და გასაქანი არ ქონდთ. იმ კონკრეტულ პირობებში ეს საჭირო იყო“, ასევე ამატებს ნ.ჟორდანია: „რუსეთის ხელისუფლებას რაც უნდა დიდი უფლებები მიეცათ პატარა ერებისთვის, მაინც ვერაფერს დააკლდებდნენ რუსეთს, როგორც დიდ სახელმწიფოს.“ ნოე ჟორდანია საუბრობდა ასევე, იმ საშიშროებაზე, რასაც ფედერალიზმს შეიძლება მოჰყოლოდა: „ ჩვენ პატარა სახელმწიფო ვარ, აქ 16-მდე ნატეხი ერებია. ამდენი ხალხი რომ საჯარო უფლებებით აღვჭურვოთ, ისინი უფრო დიდი ცენტრები შეიქმნებიან ჩვენს რესპუბლიკაში. დღეს სულ სხვა პირობებია და მაშინდელ რუსეთის პირობებს ვერ შევადარებთ“.

ამ საკითხის მოსაგვარებლად, ნ.ჟორდანიამ წამოაყენა კომპაქტურ დასახლებული ეთნიკური უმცირესობებისთვის თემური სისტემის შემოღება, სახელმწიფო კი თემებზე ერთიან კონტროლს განახორციელებდა. „თუ თემების ფარგლებში  მოვათავსებთ - ამბობდა ნ.ჟორდანია - ნაციონალურ-ტერიტორიული კავშირი იქნება და ერის კულტურული განვითრება. სკოლებს თუ ვერ მოაწყობენ, სახელმწიფო ვალდებული იქნება ფულით დაეხმაროს. წინათ კანტონალურ სისტემას ვამბობდით, ეხლა კი თემური სისტემა აჯობებს მათთვისაც და სახელმწიფო ინტერესებიც დაცული იქნება. ისეთ გაბნეულ თემს, რომელსაც თემი არა აქვს, მათ ექნება ეროვნული კავშირი. სახელმწიფო სკოლისთვის დახმარებას მისცემს.“

ნოე ჟორდანიას წამოყენებულმა საკითხმა უმცირესობების თემების შესახებ, სსდმ პარტიის ცეკას სხდომაზე უმრავლესობამ დაუჭირა მხარი. დადგენილების დოკუმენტში ვკითხულობთ: „1) ნაციონალურ-ტერიტორიალურ თემებს მიეცეთ უფლება შეკავშირდნენ, სწავლა-განათლების და საერთოდ კულტურული საქმეებისათვის სახელმწიფო მათ დაეხმარება, 2) მათი ეროვნულ-კულტრული მოთხოვნილებების დასაკმაყოფილებლად სახელმწიფო იღებს თანხას... წესი თანხის მიღებისა კანონით, 3) იმ ერებს, რომელთაც არ შეუძლიათ თემებში მოხვდნენ, ექნებათ ცალკე კავშირი“.  ლ.ნათაძემ „ეროვნულ თემების“ მოწყობის შესახებ კონცეფცია წარადგინა, რომლის მიხედვითაც არაქართველ მოსახლეობას ფართო აპარეზს აძლევდა ეროვნულ-კულტურულ საქმეების მოწესრიგებისთვის. მისი კონცეფციის მიხედვით თემებს ეძლეოდათ ეროვნული ადმინისტაცია, ეროვნული სასამათლო, ეროვნული სკოლა და მასწავლებელი. მისი კონცეფციის თანახმად ახალქალაქისა და ბორჩალოს მაზრებში, სოხუმისა და ბათუმის ოლქებში სომხური თემი უნდა მოეწყოთ. ბორჩალოს, თბილისისა და ახალციხის მაზრებში - თათრული თემი. თბილისსა და ბორჩალოს მაზრებში - გერმანული თემი. თბილისის, ახალქალაქის და ბორჩალოპს მაზრებში და სოხუმის ოლქში - რუსული თემი. გორისა და დუშეთის მაზრებში - ოსუხი თემი. ბორჩალოს მაზრასა და სოხუმის ოლქში - ბერძნული თემი.  ამ საკითხების გადასაჭრელად და საერთო პლატფორმის შესამუშაველად შეიქმნა კომისია (ნ.ჟორდანია, ნ.რამიშვილი, აკ.ჩხენკელი, ი.წერეთელი, ლ.ნათაძე და მ.არსენიძე). კომისიის მუშაობის შედაგად იქნა მიღებული ერთიანი რეზოლუცია: „ეროვნული უმცირესობებისგან შემდგარი ადგილობრივი თვითმმართველობის ერთეუილებს (თემი, ერობა, ქალაქი) უფლება აქვთ შეერთდნენ და დაარსონ ეროვნული კაშირი თავის კულტურულ-განმანათლებელი საქმეების უკეთ მოსაწყობად და გასაძლიერებლად კონსტიტუციის და კანონის ფარგლებში. ეთნიკურ უმცირესობებს, რომელსაც ასეთი თვითმმართველობის ორგანოები არ მოეპოვება, შეუძლიათ ამის გარეშეც შეადგინონ ეროვნული კავშირი ამ მუხლში აღნიშნული უფლებითა და კომპეტენციით. ეროვნულ უმცირესობათა კულტურულ-საგანმანათლებლო საჭიროებათა დასაკმაყოფილებლად გადადებულ იქნეს სახელმწიფოს თვითმმართველობათა ბიუჯეტიდან ფინანსური საშუალებები პროპორციულად მცხოვრებთა რაოდენობისა“.

            ქართველ სოციალ-დემოკრატების ლიდერთა მიერ ეთნიკურ უმცირესობების საკითხისადმი მიდგომაში, ამერიკავკასიის საერთო პოლიტიკურ სიტუაციისა და ქართული სახელმწიფოს ინტერესების გათვალისწინებით ხდებოდა. მისი მიღებული კანონები, მიზნათ ისახავდა ეროვნულ უმცირესობების ინტეგრაციას და მაქსიმალურად არიდებდა თავს, მათ ასიმილაციასა თუ ჩაგვრას. იმის მიუხედავად, რომ საქართველოს  დემოკრატიულ-რესპუბლიკაში  უამრავი სეპარატისტული მოძრაობა იყო (აფხაზეთში, სამაჩაბლოში, სამხრთ საქართველოში თუ ლორეს მხარეს) ქართველი სოციალ-დემორკატები საკუთარ იდეების ერთგული რჩებოდნენ და სურდათ შეექმნათ მრავალეროვანი დემოკრატიული სახელმწიფო.

ნაციონალიზმის აზრის ისტორია და ისტორიოგრაფია

შეხვედრები მწერალთა სახლში - ნუკრი შოშიაშვილი