როგორი დახვეწილი არ იყოს პროპაგანდა, მას არ შეუძლია დაარწმუნოს ხალხი იმაში, რისიც ხალხს არ სწამს და რისი დაჯერებაც უბრალოდ არ სურს. ეს რომ შეიცვლალოს, იქმნება ისეთი სისტემა, რომელიც იძულების გზით ცდილობს დააჯეროს ადამიანს ის, რაც მას თავისი ნებით არ სწამს.
ისეთი პროპაგანდის ოსტატმა, როგორიც გებელსი იყო, ერთხელ განაცხადა : “პროპაგანდა რომ ეფექტურად მუშაობდეს, საჭიროა მის უკან გალესილი ხმალი იდგას”
ის ვინც აიძულებს სხვებს იწამოს ახალი მრწამსი, ასევე ის, ვისაც აიძულებენ რწმენას, უნდა იყოს დარწმუნებული იმაში, რომ ის რწმენა, რომელსაც აიძულებენ ან იძულებულნი არიან რომ მიიღონ, არის ერთადერთი ჭეშმარიტი. სწორედ ასეთი მრწამსის გარეშე, ტერორისტი, რომელიც ცდილობს აიძულოს სხვა შეიცვალოს რწმენა, თავს დამნაშავედ იგრძნობს, მას ექნება შინაგანი დისკომფორტი და ეჭვუ საკუთარ სიმართლეში. მეორე მხრივ, ის, ვისაც ცდილობენ თავს მოახვიონ ძალით რაღაც ახალი მრწამსი ან მსოფლმხედველობა, თავს მხოლოდ ლაჩრად იგრძნობს.
პროპაგანდა გამოიყენება პირველ რიგში საკუთარი ქმედებების გასამართლებლად, ვიდრე ვინმეს დასარწმუნებლათ. და რაც უფრო დიდია დანაშაულის გრძნობა საკუთარი ქმედებების მიმართ, მით უფრო მძაფრი, აგრესიული და შემტევია პროპაგანდა.
ფერერო საფრანგეთის რევოლუციაზე ამბობდა: “რაც უფრო მეტ სისხლს დაღვრიან, მით უფრო ირწმუნებენ თავიანთ პრინციპებს, როგორც აბსოლიტურ ჭეშმარიტებას. მხოლოდ აბსოლიტურ ჭეშმარიტებას შეეძლო გაემართლებინა ისინი საკუთარ თვალში და დახმარებოდა მათ. ისინი სისხლს ღვრიდნენ არა იმიტომ, რომ ჯეროდათ რევოლუციის და ამ რევოლუციის მიზნების და პრინციპების. არა, ისინი ცდილობდნენ ერწმუნათ რევოლუცია – ეს სახალხო საქმე, როგორც რელიგიური ჭეშმარაიტება და იმიტომ პირადმა შიშმა აიძულა ისინი დაეღვარათ ამდენი სისხლი”.
ყოველთვის არ ამართლებს ის შეხედულება, რომ თუ ადამიანს ძალის გამოყენებით მოახვიე თავს რაიმე ახალი რწმენა, მაშინ ის ფარულად მაინც დარჩება ძველი რწმენის ერთგული. ისტორია გვასწავლის, რომ ქრისტიანობა, ისევე როგორც ისლამი, გვრცელდა ძალდატანებით. ორთოდოქსი ქრისტიანი ისტორიკოსი, პროფესორი კ.ს.ლატურეტის აზრით, “როგორი შეუთავსებელიც არ უნდა იყოს იესო ქრისტეს სული და შეიარაღებული ძალა, და როგორი არასასიამოვნოც არ უნდა იყოს ამის აღიარებაც, მაგრამ ისტორია გვასწავლის, რომ შეიარაღებული ძალა ხშირად რეალურს ხდიდა ქრისტიანული სულის არსებობას”. იქ, სადაც ქრისტიანობას არ ჰქონდა ხელისუფლების მხარდაჭერა, ის არ იღებდა ფართო გავრცელებას. მაგალითისთვის შეგვიძლია მოვიყვანოთ სპარსეთი, სადაც ქრისტიანობას მოუწია შეჯახებოდა ადგილობრივ რელიგიას, რომელსაც ხელისუფლება უჭერდა მხარს. ამის შედეგად ქრისტიანობა დამარცხდა ამ ჭიდილში. ასევე ისლამის ფართოდ გავრცელება ემთხვევა საამიროს ოქროს ხანას. ანუ ისლამი ვრცელდებოდა მხოლოდ იქ, სადაც ამირის ხელისუფლება იყო ძლიერი. ასევე რეფორმაცია გავრცელდა იმ ადგილებში დ აიმ ტეროტორიაზე, სადაც მონარქები ან ადგილობრივი ხელისუფლება უჭერდნენ მას მხარს. მალანკტონი, ლუთერის დამხმარე ამბობდა: “სამოქალაქო ხელისუფლების ჩარევის გარეშე რად იქცეოდა ჩვენი სწავლება? – პლატონურ კანონებად”. იქ სადაც ხელისუფლება წინააღმდეგი იყო რეფორმაციის, იქ რეფორმაცია დამარცხდა. იგივე შეგვიძლია ვთქვათ იდეოლოგიებზეც, რომლებიც მსგავსის ფაქტორების ხელშეწყობით ვრცელდებოდნენ. საფრანგეთის არმიამ და არა მისმა რევოლუციურმა იდეებმა, მოახდინა ევროპაში რევოლუციური იდეების გავრცელება და ნაწილობრივ დამკვიდრებაც კი. ქრისტიანობის გავრცელების მსგავს მაგალითხ წარმოადგენს ასევე საქართველო. კერძოდ, როცა სამეფო კარმა მიიღო ქრისტიანობა, მოხდა ქვეყნის გაქრისტიანება, რომელიც ხშირად “ცეცხლითა და მახვილით” ვრცელდებოდა.
ისეთი პროპაგანდის ოსტატმა, როგორიც გებელსი იყო, ერთხელ განაცხადა : “პროპაგანდა რომ ეფექტურად მუშაობდეს, საჭიროა მის უკან გალესილი ხმალი იდგას”
ის ვინც აიძულებს სხვებს იწამოს ახალი მრწამსი, ასევე ის, ვისაც აიძულებენ რწმენას, უნდა იყოს დარწმუნებული იმაში, რომ ის რწმენა, რომელსაც აიძულებენ ან იძულებულნი არიან რომ მიიღონ, არის ერთადერთი ჭეშმარიტი. სწორედ ასეთი მრწამსის გარეშე, ტერორისტი, რომელიც ცდილობს აიძულოს სხვა შეიცვალოს რწმენა, თავს დამნაშავედ იგრძნობს, მას ექნება შინაგანი დისკომფორტი და ეჭვუ საკუთარ სიმართლეში. მეორე მხრივ, ის, ვისაც ცდილობენ თავს მოახვიონ ძალით რაღაც ახალი მრწამსი ან მსოფლმხედველობა, თავს მხოლოდ ლაჩრად იგრძნობს.
პროპაგანდა გამოიყენება პირველ რიგში საკუთარი ქმედებების გასამართლებლად, ვიდრე ვინმეს დასარწმუნებლათ. და რაც უფრო დიდია დანაშაულის გრძნობა საკუთარი ქმედებების მიმართ, მით უფრო მძაფრი, აგრესიული და შემტევია პროპაგანდა.
ფერერო საფრანგეთის რევოლუციაზე ამბობდა: “რაც უფრო მეტ სისხლს დაღვრიან, მით უფრო ირწმუნებენ თავიანთ პრინციპებს, როგორც აბსოლიტურ ჭეშმარიტებას. მხოლოდ აბსოლიტურ ჭეშმარიტებას შეეძლო გაემართლებინა ისინი საკუთარ თვალში და დახმარებოდა მათ. ისინი სისხლს ღვრიდნენ არა იმიტომ, რომ ჯეროდათ რევოლუციის და ამ რევოლუციის მიზნების და პრინციპების. არა, ისინი ცდილობდნენ ერწმუნათ რევოლუცია – ეს სახალხო საქმე, როგორც რელიგიური ჭეშმარაიტება და იმიტომ პირადმა შიშმა აიძულა ისინი დაეღვარათ ამდენი სისხლი”.
ყოველთვის არ ამართლებს ის შეხედულება, რომ თუ ადამიანს ძალის გამოყენებით მოახვიე თავს რაიმე ახალი რწმენა, მაშინ ის ფარულად მაინც დარჩება ძველი რწმენის ერთგული. ისტორია გვასწავლის, რომ ქრისტიანობა, ისევე როგორც ისლამი, გვრცელდა ძალდატანებით. ორთოდოქსი ქრისტიანი ისტორიკოსი, პროფესორი კ.ს.ლატურეტის აზრით, “როგორი შეუთავსებელიც არ უნდა იყოს იესო ქრისტეს სული და შეიარაღებული ძალა, და როგორი არასასიამოვნოც არ უნდა იყოს ამის აღიარებაც, მაგრამ ისტორია გვასწავლის, რომ შეიარაღებული ძალა ხშირად რეალურს ხდიდა ქრისტიანული სულის არსებობას”. იქ, სადაც ქრისტიანობას არ ჰქონდა ხელისუფლების მხარდაჭერა, ის არ იღებდა ფართო გავრცელებას. მაგალითისთვის შეგვიძლია მოვიყვანოთ სპარსეთი, სადაც ქრისტიანობას მოუწია შეჯახებოდა ადგილობრივ რელიგიას, რომელსაც ხელისუფლება უჭერდა მხარს. ამის შედეგად ქრისტიანობა დამარცხდა ამ ჭიდილში. ასევე ისლამის ფართოდ გავრცელება ემთხვევა საამიროს ოქროს ხანას. ანუ ისლამი ვრცელდებოდა მხოლოდ იქ, სადაც ამირის ხელისუფლება იყო ძლიერი. ასევე რეფორმაცია გავრცელდა იმ ადგილებში დ აიმ ტეროტორიაზე, სადაც მონარქები ან ადგილობრივი ხელისუფლება უჭერდნენ მას მხარს. მალანკტონი, ლუთერის დამხმარე ამბობდა: “სამოქალაქო ხელისუფლების ჩარევის გარეშე რად იქცეოდა ჩვენი სწავლება? – პლატონურ კანონებად”. იქ სადაც ხელისუფლება წინააღმდეგი იყო რეფორმაციის, იქ რეფორმაცია დამარცხდა. იგივე შეგვიძლია ვთქვათ იდეოლოგიებზეც, რომლებიც მსგავსის ფაქტორების ხელშეწყობით ვრცელდებოდნენ. საფრანგეთის არმიამ და არა მისმა რევოლუციურმა იდეებმა, მოახდინა ევროპაში რევოლუციური იდეების გავრცელება და ნაწილობრივ დამკვიდრებაც კი. ქრისტიანობის გავრცელების მსგავს მაგალითხ წარმოადგენს ასევე საქართველო. კერძოდ, როცა სამეფო კარმა მიიღო ქრისტიანობა, მოხდა ქვეყნის გაქრისტიანება, რომელიც ხშირად “ცეცხლითა და მახვილით” ვრცელდებოდა.
