არსებობს თუ არა პოლიტიკურობის გაგება დასავლეთის მიღმა?

პირველი წერილი ლაშა ხარაზს


რადგან პირველი წერილს მე დაგპირდი, რომ დავწერდი, თემასაც მე შემოგთავაზებ.




ბერძნულ-სპარსული ომების შემდეგ, ჰეროდოტემ განაცხადა, რომ მთავარი განსხვავება ელინებსა და ბარბაროსებს შორის იყო ის რომ ბარბაროსებში მხოლოდ ერთი თავისუფალი ადამიანი არსებობს და ის მეფე იყო, ხოლო ელინებში ყველა თავისუფალი იყო. ბერძნებისთვის თავისუფლება პოლიტიკურ აქტიობასთან (პოლიტიკურ ცხოველთან) პოლისთან იყო დაკავშირებული, მაგრამ ყველანაირი ისტორიული მონაცემები მოწმობენ, რომ სპარსულ საზოგადოებაში გაცილებით ნაკლები მონა იყო, ვიდრე საბერძნეთში (არ ვსაუბრობ, სპარსელების მიერ დაპყრობილ ხალხს, რომლებთაც ჰქონდათ თავიანთი ავტონომია და პრიციპში ისევე განაგრძობდნენ კულტურულ ცხოვრებას, როგორც დაპყრობამდე ცხოვრობდნენ, ხოლო ეკონომიკური მდგომარეობა კი გაუმჯობესებული იყო, სპარსული იმპერიის ბაზრები ყველა მათგანისთვის გახსნილი იყო) და საჯაროობა, არც სპარსულ პოლიტიკურ სივრცეს აკლდა. არ არის გასაკვირი ის, თუ რატომ უწოდებენ თანამედროვე ისტორიკოსები ბერძნულ-სპარსულ ომებს, პირველ ცივილიზაციურ ომებს. თუ თავისუფლებაზე ვისაუბრებთ, როგორც პოლიტიკურ თავისუფლებაზე - მაშინ ჩვენ უნდა ვისაუბროთ პოლისურ ცხოვრებაზე და შესაბამისად სამოქალაქო ცხოვრებაზე. ბერძნებისთვის იდეალს წარმოადგენდა პოლისური ცხოვრება, ისინი სხვა ტიპის სახელმწიფოში ვერ ხედავნენ "პოლიტიკას". მაგრამ მოდით დავიწყოთ ისტორიულ გამოცდილებიდან საუბარი, პოლისური ცხოვრება დაიწყო მას შემდეგ, რაც ადგილობრივი ხალხი იქნა დატყვევებული ჩრდილოეთიდან მოსული ხალხების მიერ, სპარტაში დორიელებმა მოახდინეს ადგილობრივი მოსახლეობის დამორჩილება, დამონება და მთელი ეს პოლიტიკური ცხოვრება, აგებული იყო ამ იერარქიული მდგომარეობის შენარჩუნებაზე. პოლისი, ანუ პოლიტიკური ცხოველი, რომელიც პოლის განაგებდა უპირველეს ყოვლისა კოლექტიურად უნად ეზრუნა, იმ იერარქიის შენარჩუნებაზე რაც ძველ ბერძნულ პოლისებს ახლდათ თან. ამ ეთნიკურმა იერარქიის შენარჩუნება შესაძლებელი იყო ლოკალური მაშტაბებით, ამიტომ ბერძნული ერთიანი ბერძნული სახელმწიფოს შექმნა, არასასურველი იყო და არღვევდა ამ სისტემას, იმ დროს როდესაც სპარსეთში დაბალ სოციალურ ფენებს ეძლეოდათ გაცილებით მეტი შანსი შეეცვალათ საკუთარი მდგომარეობა, ვიდრე ეს საბერძნეთში შეეძლოთ. პოლიტიკაში (პოლისის მართვაში) თავიდანვე იყო ჩადებული გარკვეული სოციალურ-ეთნიკურ-კულტურული იერარქიის ნიშნევბი. ამ მდგომარეობით ტკბობა ბერძნებისთვის უცხო არ იყო, ისინი საკუთარ თავს სამყაროს ცენტრად მიიჩნევდნენ, მაგრამ უკვე ელინიზმის პერიოდშნი ნათელი გახდა, რომ დიდი სახელმწიფო წარმონაქმნები, მონარქიები გაცილებით მეტ პერსპექტივას ძენდა კაცობრიობას, ვიდრე ბერძნული დემოკრატია. სწორედ ელინიზმის ხანას უკავშირდება ბერძნული ჰუმანიზმი, მონების გაშვება, დიდ სივრცეში ცხოვრებამ ცივილიზაციური ნიშნები გააქრო, არა იმიტომ რომ აღმოსავლეთის ელინიზაცია მოხდა, არამედ იმიტომ რომ დასავლეთის "აღმოსავლეთიზაციაც" მოხდა და ნათელი გახდა დიდ სახელმწიფოების უპირატესობები. მაგრამ განა ამით პოლიტიკა გაქრა, საჯაროობა გაქრა? არა, პირიქით ნათელი გახდა, რომ ესეთ სივრცეებში უფრო მეტი საჯაროობა და დაცულობა იყო, ფილოსოფოსებს რომელსაც დემოკრატია ანადგურებდა, საკმაოდ დაცული და წახალისებული აღმოჩნდა მონარქიებში.

რესპუბლიკის დროინდელ რომში, დიქტატურებს, მხედარმთავრებს მხარს უჭერდნენ პლებეები, ხოლო რესპუბლიკის გულმხურვალე დამცველები კი იყვნენ პატრიციები, არისტოკრატია. რომის ადრეული ისტორია, ძალიან წააგავს თავის ტიპოლოგიით ბერძნულ პოლისურ ცხოვრებას, მეტიც ის არ განსხვავდება ერთმანეთისგან ხშირ შემთხვევაში. სოციალური უთანასწორობა, რა თქმა უნდა ვერ დაიძლეოდა მონათმფლობელურ სამყაროში, მაგრამ უნდა ითქვას ისიც რომ სწორედ მაშინ, როდესაც რომი იქცა იმპერიად, მაშინ გამოჩნდენ რომის იმპერიაში ისეთი მართველები, რომლებიც ყოფილი მონები იყვნენ (იმპერატორებიც კი ჰყავდათ ყოფილი მონები). სამოქალაქო საზოგადოება, ეს თავისთავად იყო ისეთი საზოგადოების ნაწილი, რომელიც სხვების მართვაზე ჰქმნითდნენ პოლიტიკას. არ არის გასაკვირი, რომ ყველა პოლისმა დემოკრატიული იქნებოდა ის თუ ოლიგარქიული ჰქონდა ქონებრივი ცენზის სისტემა. ქონებრივი ცენზის სისტემამ თავისი ფუნქცია მაშინ ამოწურა, როდესაც პოლიტიკური ძალაუფლება ქალაქიდან - ჯარში გადაინაცვლა, ხოლო ჯარში მოსამსახურე პლებეებს კი მიეცათ შესაძლებლობა პოლიტიკაში მიეღოთ მოანწილეობა. პოლიტიკა საყოველთაო გახდა მაშინ, როდესაც იგი გავიდა სამოქალაქო საზოგადოებიდან. რა თქმა უნდა მონათმფლობელობა შენარჩუნდა, მაგრამ სამოქალაქო საზოგადოებაში ყოფილი მონა, ვერასდროს ჩაერთვებოდა პოლიტიკაში, ხოლო იმპერიის პერიოდში, მათ ეს შესაძლებლობა მიეცათ. შესაბამისად დემოკრატიები ყველგან ატარებდა სოციალურ ჩაგვრის ყველაზე რადიკალურ ხასიათს, მაგრამ ამავე დროს მას გააჩნდა პროპაგანდა და მომხიბლელობა, რომელიც ყველა მკვლევარს, ყველა დაინტერესებულ პირს ხიბლავს.




პოლიტიკა, როგორც ასეთი ჩაისახა არა საბერძნეთში, არამედ თეოკრატიულ სახელმწიფოებში. ფროიდი "ტოტემი და ტაბუში" აქვს მოყვანილი, რამოდენიმე მაგალითი ერთ-ერთი ტომის ცხოვრებიდან, რომდესაც ადამიანი უარს ამბობს იყოს ბელადი, ხოლო მას აიძულებენ (რადგან მიიჩნეოდა, რომ ბელადი არ უნდა გაინძრეულიყო, რადგან ამით ღვთაებრივ სამყაროს დაარღვევდა, ხოლო თავად ბელადი იყო ამ სამყაროსა და ღმერთებს შორის შუამავალი). ძალაუფლების ტრანსცენდენტური გაგება თავის არსით მიზნად ისახავდა იმას, რომ ჰარმონია დამყარებულიყო სულსა და სხეულს შორის ამ სამყაროში და ამის გამომხატველი ყოფილიყო ერთი ადამიანი, მაგრამ რა ხდებოდა ამ ადამიანის ირგვლივ? რა თქმა უნდა, ძალაუფლების ცენტრი მთლიანად საკრალიზებური და რიტუალური იყო, მაგრამ მის ირგვლივ საზოგადო ცხოვრება, საჯაროობა გაცილებით შესაძლებელი იყო, ვიდრე შემდგომ ელინურ პოლისებში. თეოკრატიულ სახელმწიფოები ხშირად საკუთარ თავის იზოლირებას ახდენდნენ (როგორც ეს ჩინეთში მოხდა, დახურული ქალაქის შექმნით) მაგრამ ამ ქალაქის მიღმა, ყოველდღიური ცხოვრება უფრო საჯარო და თავისუფალი იყო, მეტიც არ მოითხოვებოდა ის მგრძნებარე დისციპლინა, რაც თითოეულ ბერძენს მოეთხოვებოდა - მიეღო მონაწილეობა პოლიტიკაში ან იქნებოდა გაძევებული პოლისიდან. არასდროს ისეთი ცენტრალიზებული და ყოველისმომცველი არ ყოფილა თეოკრატიული აღმოსავლური სახელმწიფო, როგორც ეს ბერძნული დემოკრატია იყო. მეტიც, ემანსიპაციას მონარქიები უფრო ატარებდნენ, ვიდრე დემოკრატიები. პოლისურებს შორის დაპირისპირებებს რომ დავაკვირდეთ, საკმაოდ ხშირია კონკურენტ ქალაქის სრული განადგურება, ამ ომის შედეგად პრიციპში არაფერი არ შეცვლილა (არც პელეპნისის ომმა შეცვალა არაფერი, არც შემდეგ ომებბმა პოლისებს შორის), აღმოსავლეთში კი სპარსული იმპერიის შექმნით, მოხდა უამრავი დაპყრობილი ხალხის მონობიდან ხსნა (ბაბილონელებისგან თავის დაიხსნეს ებრაელებმა) პირველ რიგში შეტევა განხორციელდა ადგილობრივ ელიტებზე. ელიტები, რომლებიც არ აძლევდნენ საზოგადოების სხვა დანარჩენ ნაწილს მათგან დამოუკიდებლები ყოფილიყვნენ, გაცილებით დამოუკიდებელნი გახდნენ და მათ ცხოვრებას საჯაროობა დაეტყოთ, ოღონდ ამ საჯაროობას თან საკარნავალო და სარიტუალურო ელემენტები ჰქონდა. თანამედროვე მკვლევარები შენიშნავენ, რომ სარიტუალო საჯაროობაში, ხშირად საკმაოდ ბევრი პოლიტიკური მოთხოვნილებები დაკმაყოფილებულა (ჩინეთის მაგალითი). თანამედროვე დასავლელი ადამიანისთვის, საჯაროობა დაკავშირებულია პირდაპირ მოქმედებასთან, ხოლო აღმოსავლელისთვის საჯაროობა გარკვეულ რიტუალურ, სპირიტუალურ ელემენტს შეიცავს და ამ პროცესის შედეგად მიიღწევა გაცილებით უფრო დიდი სოციალური შეთანხმება, ვიდრე ეს პირდაპირი მოქმედებაა.




მოდი ამით დავასრულებ და კიდე ერთ წერილს დავწერ ამ საკითხთან დაკავშირებით, უფრო აკადემიურად თავისი წყაროებით.. უბრალოდ მართლა გამიჭირდა დაწყება, არ ვიცოდი რა თემებს შევხებოდი, ბევრი თემას მინდოდა შევხებოდი...