ვის შეუძლია გააცოცხლოს წარსული ურჩხულები?

მესამე წერილი ლაშა ხარაზს

ჩემი აზრით ეს წერილი იქნება ჩემი ერთ-ერთი სუსტი წერილი, რომელსაც მე დავწერ, რადგან ისეთ სფეროებსაც შევეხები, რაშიც მე კომპეტენტური არ ვარ. მინდა რამოდენიმე საკითხს ერთდროულად შევეხო და გავშალო, ამიტომ ძალიან მკაცრად არ შეაფასო ეს წერილი.




ჩვენი ბოლო შეხვედრის დროს, მე გესაუბრე ფაშიზმის "აქ და ახლა" ყოფაზე და გითხარი, რომ ფაშიზმი შესაძლებელია "აქ და ახლა", მხოლოდ იმიტომ რომ Antifa მოძრაობები არსებობს. მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ ფაშისტური პროექტი საბოლოოდ ჩავარდნილი იყო, და წარსულს იყო ჩაბარებული. მეოცე საუკუნეში არსებობდა შიში, რომ ტოტალიტარული სისტემა (მუდმივად ნაგულისმევი იყო ფაშისტური ან ბოლშევიკური სისტემები) განახორციელებდნენ ისეთ კონტროლს საზოგადოებაზე, რომ განსხვავებული აზრის მატარებლები უბრალოდ არ იარსებებდნენ, ეს შიში აისახა მთელ რიგ ანტიუტოპოიურ ლიტერატურაზე. სწორედ მსგავსმა შიშებმა შექმნეს, ისეთი მოძრაობები, როგორიცაა Antifa და სხვა, რომლებიც იმიტომ რომ დაიცვან თავისუფლება, თავისუფლებას ანადგურებენ. ანუ სხვანაირად რომ ვთქვათ დეკონსტრუქციასთან გვაქვს საქმე. აქ შემოდის მეორე ელემენტი, ესაა ლინგვისტური ტერორი. ადამიანებს, რომლებიც არ მიეკუთვნიან ფაშისტურ იდეოლოგიას, იძულებულნი არიან შეისწავლონ Antifa-ს ენა, რომ შემდგომში ამ ენის არ ცოდნისთვის ისინი ფაშისტებად არ მონათლონ. მსგავს მეთოდს იყენებს ყველა უმცირესობათა დამცველიც. ტრადიციული ქართველი, რომელსაც აქვს ტრადიციული ლექსიკა, რომელიც არ არის მორგებული იმ ლინგვისტურ სამყაროს და უცხოა ე.წ ენჯეო ენა(საქართველოში ლიბერალები და უმცირესობები ენჯეოს სახით არიან წარმოჩინებულნი) იგი "პროგრესულობისდან" გადის და ავტომატურად "ბნელი" ხდება. ამიტომ ერთადერთი არჩევანი, რომელიც Antifa ან სხვა უმცირესობათა ორგანიზაცია უტოვებს ადამიანს, ან არის ის რომ დადუმდნენ მათ რეპრესიულ მანქანაზე, ან გახდნენ ფაშისტები. თუ კი ფაშიზმის რესტავრაცია მოხდება, ეს იქნება ყველა ანტიფაშისტის დამსახურება. ფაშიზმს დამოუკიდებლად არ აქვს იმის რესურსი და ძალა, რომ ახლიდან აღორძინდეს, ხოლო ანტიფაშისტებს კი გააჩნიათ იმის ძალა, რომ მკვდარი გააცოცხლონ.




ზემოთ დაწერილი დამეხმარება იმაში, რომ განვავრცო თემა, რომელიც ამ ცოტა ხნის წინ წამოიჭრა, ესაა სტიქიური უბედურება და ამ სტიქიურ უბედურებაზე წარმოქმნილი "ახალი საამყო თაობა".




"რევოლუცია ყოველთვის მიმართულია "მამების" წინააღმდეგ" ერიკ ჰოფერი.




საბჭოთა კავშირი დიდი ხანია დაინგრა და 1990-იანებში არავინ არ ფიქრობდა წარსულზე, ყველა ახალ რეალობასთან ადაპტაციის პროცესს გადიოდა, მაგრამ 2000-იან წლებში იწყება ახალი პერიოდი, როდესაც საზოგადოებრივ და განსაკუთრებით ინტელექტუალური წრეებში იწყება აქტიურად მსჯელობა "საბჭოთა კავშირის გადაფასებაზე" და ამავე პერიოდში იწყება გარკვეული თაობის "ჩარეცხვა". ჩაირეცხა ძირითადად აკადემირუი და სახელოვნებო ელიტები, რომლებსაც გარკვეული წარმატება ჰქონდათ საზოგადოებრივ საქმეს მოაცილეს. ხრუშჩოვის შემდეგ კვლავ დაიწყო სტალინიზმთან ბრძოლა, ვისაც ოდნავი სიმპატია ჰქონდა სტალინისადმი, იდეოლოგიურ მტრად გამოცხადდა და ავტომატურად მარგინალიზაცია განიცადა. ამის პარალელურად, ფუნდამენტურ საკითხებში არაფერი განსაკუთრებული არ შექმნილა. ეს იყო გარკვეული შური, წინა თაობისადმი, ძველი იმიტომ ჩარეცხეს, რომ ახალს ვერ ქმნიდნენ. აი ამ პროცესის კულმინაცია, იყო სტიქია და ახალი "საამყარო თაობის" გამოჩენა, რომელსაც არ შეუძლია გადაიღოს ისეთი ფილმები, როგორიც 70-80-იან წლებში ვიღებდით, მაგრამ შეუძლია სტიქიით შედეგად დაბინძურებული ქალაქი დაასუფთავოს. რა თქმა უნდა აქ ვუტრირებ და შეიძლება სულ არ იყოს მოსატანი ერთმანეთთან მაღალი კულტურული ღირებულებების შექმნა და ქალაქის დასუფთავების დიქოტომია, მაგრამ მეორე მხრივ უნდა ითქვას, რომ ერთის ხარჯზე, მეორის გაფეტიშება დაიწყო.







"სიმულაცია, არ არის ორგანული, ის გარეგანი მიმბაძველობაა" მ.მამარდაშვილი







"საამაყო ახალ თაობაზე" გამოიკვეთა ერთი რამ, ესაა კულტურული კლასიფიკაცია. გაივლო გარკვეული მარკერი იმ ადამიანებს შორის, ვინც მივიდა და ვინც არ მისულა სტიქიის შემდეგ დასახმარებლად, ეს არ იყო მხოლოდ აქტი კატასტროფის შემდეგ აღდგენით სამუშაოში მონაწილეობისა, ეს იყო გარკვეული კულტურული საზღვრების გავლების აქტი. ამას სწრაფი რეაგირება მოყვა ჩვენი ლიბერალი ელიტებისგან, რომლებმაც იმ წამსვე დაიწყეს ახალი თაობის გაფეტიშება. მაგრამ რა იყო გასაფეტიშებელი? უბრალოდ, სამოქალაქო აქტი, რომელიც ჩვეულებრივ სიტუაციაში უბრალო აქტად დარჩებოდა, რომ არა თაობათა შორის კიდევ ერთი ბზარის გაჩენის სურვილი. ამ აქტს, აუცილებლად მოყვება თაობათა შედარებაზე საუბარი და "უკეთეს ახალ თაობის" ფეტიშიზაცია გაგრძელდება.




"ახალი თაობა" ამ შემთხვევაში არის ინდუსტრიალური და პოსტინდუსტრიალური საზოგადოების სიმულაცია. მეტიც, ისინი ავლენენ ამ შემთხვევაში ვებერისეულ "პროტესტანტულ ეთიკას", ინდუსტრიისა და შრომის გარეშე. მოდერნული საზოგადოება 90-იანებს ჩაბარდა, ინდუსტრიული ადგილები გაქრა, სამუშაო ეთიკაც გაქრა, მაგრამ აი ამ ნანგრევებზე გაჩნდა რაღაც ფორმები, რომლებიც ახასიათებს საზოგადოებათა იმ ნაწილს, რომელიც დასავლეთს სიმულირებს. აქ შემოვიტან ცივილიზაციურ თეორიას, 90-იანებში ცესტერნიზაცია, გლობალიზაციის გარდაუვალ შედეგად იყო მიჩნეული, მაგრამ თუ ცივილიზაციურ თეორიებთ განვიხილავთ, მაშინ უნდა ვაღიაროთ, რომ დასავლური ცივილიზაცია არის ერთერი ცივილიზაცია და არა ერთადერთი. საკმაოდ ძველი დებულებაა, რომ სამყაროს მართავს იდეები, სხვა დანარჩენი, მხოლოდ ამ იდეების მექანიკური შემსრულებლები არიან, ასე რომ სამყაროს რეალური მართველები არიან ფილოსოფოსები, თეოლოგები და იდეოლოგები. იდეა ზოგადად ექსპანსიონური რამაა, თუ კი იდეების უკან საკმაოდ დიდი რესურსია, მისი ექსპანსია სწრაფად ხორციელდება, დღესდღეობით იდეების შემოქმედი დასავლეთია, რომელიც დანარჩენ სამყაროზე ახდენს იდეოლოგიურ ექსპანსიას.




ადრე facebook-ზე სტატუსად მეწერა, დასავლური ცივილიზაციის რასიზმის შესახებ და მინდა ის უბრალოდ აქ მოვიშველიო:







"პირველი რასისტები, არა გერმანელი ნაციონალ-სოციალისტები, არამედ ლიბერალები იყვნენ, მაგრამ გერმანული ნაციონალ-სოციალიზმი აღმოჩნდა დიდი შავი ლაქა, ამის შემდეგ დასავლურ ლიბერალურ სამყაროში რასიზმი გადადის სუბლიმინაციურ მდგომარეობაში.. სახელმწიფოები, რომლებიც დასავლური კულტურის მიხედვით არ მიიჩნევა ცივილიზაციურ, დემოკრატიულად, მათი სუვერენიტეტი რეალურად არაფერს არ ნიშნავს დასავლეთისთვის, ხოლო ის ვინც ველურ მდგომარეობაში არის (ჯერ კიდევ 19-ე საუკუნეში დაყვეს ევროპელებმა კაცობრიობა სამ კატეგორიად: ველურებად, ბარბაროსებად და ცივილიზებულ ადამიანებად, ველურებში - შავკანიანები მოიაზრებოდა, ბარბაროსებში - ყვითელ და უფრო მუქ კანიანები და ცივილიზებულებში კი აუცილებლად თეთრ კანიანები). მარქსიც კი მიიჩნევს, რომ ცივილიზებულმა ევროპულმა სახელმწიფოებმა უნდა დაიპყრონ ველური და ბარბაროსული ქვეყნები და მოახდინონ მათი გაცივილიზირება (ევროცენტრისტული მიდგომები).. 1945 წლის შემდეგ რასიზმმა სახე შეიცვალა, ჩვენ აღარ ვამბობთ შავკანიანი, ყვითელკანიანი და თეთრკანიანს, მაგრამ ველურობის, ბარბაროსობის და ცივილიზაციურობის მოდელი დავტოვეთ. აქედან გაჩნდა ასევე ტერმინი "მესამე სამყარო" - ანუ ადგილი სადაც ბარბაროსები და ველურები ცხოვრობენ.. ბარბაროსების დამოუკიდებლობა შეზღუდული უნდა იყოს (როგორც ეს არაბების შემთხვევაში ხდება), ხოლო ველურების დამოუკიდებლობა და სუვერენიტეტი ფიქციაა (აფრიკის შემთხვევაში).. აქედან გამომდინარეობს ის პოლიტიკაც, რომ არა დემოკრატია, არამედ მართველობის ვესტერნული სისტემებია მხარდაჭერილი, ხოლო არავესტერნული სისტემებს კი დიდი საფრთხე ემუქრებათ.. ამიტომაა, როცა აშშ მხარს უჭერს პროამერიკულ ავტოკრატებს, არავესტერნიზებულ დემოკრატიების (ირანი) წინააღმდეგ... თანამედროებამ მოაცილა ყველა რასისტული მარკერი, მაგრამ აზროვნება, საერთაშორისო პოლიტიკა და ა.შ დატოვა რასისტული. ანტიკოლონიალიზმიც შეიცავს რასიზმს და ამას ჩვენ თავზეც ძალიან კარგად ვხედავთ, როდესაც ვესტერნიზებული ელიტები ცდილობენ ისეთივე სახელმწიფოს შექმნას, როგორიც დასავლეთშია, რომ ჩაეწერონ ცივილიზაციის იმ გაგებაში, რაც დასავლეთშია, ამიტომ მათ უწევთ უფრო მეტი დათრგუნვა და ჩაგვრა საკუთარი მოსახლეობის. ამ ბრძოლის მთავარი მიზანია, რომ უკვე დაამტკიცო რომ აღარ ხარ ბარბოსი (ანუ არა ვესტერნიზებული).. ეს სისტემა მთლიანად რასისტულია, რადგან სხვა ალტერნატივებს არ ტოვებს, გარდა იმ მოდელისა რაც ზემოთ დავწერე..."







ამ იდეიდან გავაგრძელებ მსჯელობას ჩვენ "ახალ საამაყო თაობაზე", რომლის გაფეტიშება ხდება ჩვენი ელიტების მიერ, რომლებიც დასავლეთს სიმულირებენ და რომელიც თავისთავში უპირისპირდება ადგილობრივ კულტურას, რომელიც ჩვენი ვესტერნიზებულ ელიტების მიერ ითვლება "ჩამორჩენილად". ჩემმა მეგობარმა, იმ ახალგაზრდებზე რომლებიც ამ საქმიანობაში იყვნენ ჩართული მითხრა, ეს ისეთი ტიპის ახალგაზრდები არიან, რომლებიც ქართულ საზოგადოების საკმაოდ დიდი ნაწილის სიმპატიებს არ იმსახურებსო. ამ აქტით იგრძნობა კულტურული მდუმარე დაპირისპირება, რომელიც რამოდენიმე ხანში სხვა ფაზაში შევა.




აქ ორი რამეა ერთმანეთისგან გასამიჯნი: 1) ახალგაზრდების მოხალისეობა საკუთარი ქალაქის დასუფთავება-მოწესრიგებაში და 2) ამ აქტის ფეტიშიზაცია. მე პირველს მივესალმები, მაგრამ აქ პირველი აქტი აბსოლუტურად იკარგება თუ კონტექსტურად არ განვიხილავთ მას, კონტექსტი კი რაც ამ ფაქტს მოყვება, არის ძალიან საშინელი და შეიცავს მთელ რიგ ჩაგვრის ელემენტებს, დაწყებული კულტურული ჩაგვრიდან, დამთავრებული სოციალური ჩაგვრით.


"როდესაც უყურებ უფსკრულს, უფსკრული გიყურებს შენ" ნიცშე







დავუბრუნდეთ პირველად დაწყებულ დიალოგს ფაშიზმის "აქ და ახლა" ყოფაზე. საქართველოში, როგორც ზემოთ დავწერე საბჭოთა კავშირის გადაფასება 2000-იანებიდან იწყება, ლიბერალური ელიტის მიერ. ლიბერალიზმი არის ერთადერთი ძალა, რომელიც ბოლშევიზმს "აქ და ახლა" ამყოფებს, ის არ აძლევს საშუალებას ადამიანებს თუნდაც მშვიდად შეაფასონ საბჭოთა ისტორია, ის მსგავს საშუალებას არ იძლევა. ერთადერთი რისი საშუალებაც ადამიანებს რჩებათ, ლიბერალური ტოტალიტარიზმის წინაშე არის მიუბრუნდნენ სტალინიზმს. სტალინიზმი სხვა სახით აუცილებლად დაბრუნდება ამ დისკურსის ჰეგემონიის შემთხვევაში, რადგან აქ საშინელ დეკონსტრუქციასთან გვაქვს საქმეს, ვისაც ებრძვიან ლიბერალები, სწორედ ისინი ცოცხლდებიან და ისინი გარდაცვლილებს ებრძვიან.

აღვიქვამთ თუ არა ისტორიას ნარატივის მიღმა?

მეორე წერილი ლაშა ხარაზს

ამ წერილში, მინდა შევეხო რამოდენიმე საკითხს, რომელიც აქამდე ჩვენ წერილებში გაჟღერდა და რომელიც ჯერ არ გაჟღერებულა. მე ძალიან კარგად მესმის, როგორც ფილოსოფოსი, შენ პოლიტიკას აღიქვავ სწორედ ბერძნული გონებით. ფილოსოფიის კუთხით დანახული პოლიტიკა, ეს უკვე თავად ფილოსოფიაა, ან პოლიტიკის ფილოსოფია, როგორც ჰაიდეგერმა თქვა: „ ფილოსოფია თავისი არსში არის ბერძნული, - ბერძნული აქ ნიშნავს: რომ ის თავდაპირველად ელინიზმს, და მხოლოდ მას ეყრდნობა თავისი განვითარებისთვის.“ ჩემთვის გასაგები ხდება,ელინიზმი რატომაც შეიძლება იყოს მთავარი ფასეულობა ფილოსოფოსისთვის, მაგრამ ისტორიაშისხვა აზროვნება შემოდის და ხშირად ისტორიკოსის თვითმიზანი ხდება ფასეულობათა ხელახალი აღმოჩენა, ხელახალი ძიება უფრო ძველისა ვიდრე აღიარებული ფასეულობაა. ჩემი ემპირიული გამოცდილება, ხასიათი და პროფესია მკარნახობს რომ არსებულ ფასეულობების უკან, უფრო ძველი ფასეულობები, რომელიც ამ უკანასკნელის მიერ არის ნიველირებული.




ძველი ინდური გადმოცემებით, რომელიც ფრაგმენტულია და ხშირ შემთხვევაში ძალიან შეცვლილია, გვეუბნება რომ დამწერლობის გამოგონება იყო არა წინ გადადგმული ნაბიჯი (როგორც ეს ეხლაა მიჩნეული) არამედ დაცემის შედეგი. საინტერესოა ისეთ აღიარებულ და პრაქტიკაში გამოყენებულ საგანს, როგორიც არის დამწერლობა, რატომ შეიძლება მიჩნეული ყოფილიყო, როგორც დაცემა? ინდური გადმოცემის მიხედვით, ამის ბრალი ყოფილა ის, რომ ადამიანის მეხსიერება შერყეულა, სიცოცხლის ხანგრძლივობა შემოკლებულა (თუ კი აქამდე 900 წელი ცხოვრობდნენ, დაცემის შემდეგ უფრო ნაკლები). მაგრამ მოდით ინტერპრეტაციებისა და ანალიზის გზას დავადგეთ და ვისაუბროთ დამწერლობის შედეგებზე. უნდა ითქვას, რომ დამწერლობის გამოგონება (განსაკუთრებულად ლურსმული დამწერლობის) არ იყო საყოველთაო კომუნიკაციის საშუალება, ეს იყო ღვთაებებთან სასაუბრო ენა, სიმბოლიზმი, ამიტომ არის რომ უამრავ კულტურაში დამწერლობის საკრალიზაცია ხდება (თუნდაც ჩვენ, ქართულ კულტურაში). ძველ აღმოსავლეთში,ისტორიული წერილების დიდი ნაწილი გვეუბნება ჩვენ მხოლოდ ერთ რამეს, ესაა მეფის საუბარი ღმერთთან. წერილებს შორის არანაირი ლოგიკური ჯაჭვი არ არსებობს, არც ის მიიჩნევა სწორედ რომ არსებობდა რამე საერთო (გარდა მამა-შვილობისა) მეფეებს შორის, რადგან ყველა ეს ფაქტი როგორც ერთჯერადი მოვლენა, რომელიც უშუალოდ ამ მონარქთან იყო დაკავშირებული და ამ დროსთან იყო დაკავშირებული, ისე აღიქმეოდა. არც ისტორიის გამეორების კონცეფცია იყო მანდ ჩადებული და ეს საკმაოდ საინტერესო საკითხია, რადგან დამწერლობა არ ასრულებდა რაღაც სავალდებულო მოვლენის აღწერას, რომლის გამოყენება-გამეორება სავალდებულო იყო. რა თქმა უნდა არსებობდა რელიგიური ტექსტები, რომლებიც განსხვავდება ისტორიულ ტექსტებისგან (მართალია ძალიან ძნელია ერთმანეთისგან განასხვავო თუ რით განსხვავდება რელიგიური და ისტორიული ტექსტები თეოკრატიულ მონარქიებში) რომელიც ავალდებულებდა ხალხს, გარკვეულ წესებს დამორჩილებოდნენ, მაგრამ ეს არ ეხებოდა ისტორიას. მეფეს საკუთარი უნიკალური გამოცდილება თვითონ უნდა დაეწერა სუფთა ფურცელზე. ისტორიაში არ არსებობდა ერთიანი კანონების აღქმა, პირიქით ამ ყველაფრისგან თავისუფალი იყო მონარქი, მას შეეძლო აბსოლუტურად სხვა ნება, სხვა პოლიტიკური მიმართულებები, სხვა სისტემაც კი შეექმნა და ამისთვის ის ისტორიის წინაშე სულ არ იქნებოდა ვალდებული.




ერთ-ერთი პირველები, რომლებმაც რაღაც ისტორიული კანონებისძიება დაიწყეს და მიაგნეს, რომლებმაც ტექსტთან დაივალდებულეს თავი იყვნენ ძველი ებრაელები. ბიბლია, მათი ისტორია გახდა არა მარტო ამბავი მათ შესახებ, არამედ განმეორებადი მოვლენების მთავარი მიზეზიც კი. ბიბლია როგორც ტექსტი, გვეუბნება ჩვენ უპირველეს რამეს, რომ ის გამოცდილება რაც აქამდე არსებობდა არის უნივერსალური და ამ გამოცდილების მიხედვით განისაზღვრება შენი ბედი - აქ საუბარია, ღვთის მორჩილებასთან, რომლის შედეგადაც ჯილდოვდებოდა ებრაელი ხალხი და ღვთის დაუმორჩილებობაზე, რომლის შედეგადაც ებრაელებს სასტიკი სასჯელი მოელოდათ. ამიტომ რასაც ებრაელი ხალხი მართველებისგან მოითხოვდა, იყო იმ წესების დაცვა რაც არსებობდა და ის რომ არსებული გამოცდილება არასდროს არ ყოფილიყო დავიწყებული. მსგავსი აზროვნება ჰქონდათ შუა საუკუნეებშიც.




სანამ ბერძნებს შევეხები, მე გამიჭირდება ბერძენ ფილოსოფოსებზე საუბარი, ამიტომ არ დავიწყებ იმ სფეროში ფათურს, რაც კარგად არ მესმის, შევეხები ბერძნულ ისტორიოგრაფიას და ისტორიოგრაფიულ პერსპექტივებიდან შევეცდები ვიმსჯელო. გასაგებია,რომ არა ბერძნული ფილოსოფიური აზრი, არც ბერძნული ისტორიული აზრი იარსებებდა, პრინციპში ჰეროდოტე იგივე მეთოდებით ცდილობს მიაგნოს ჭეშმარიტებას, რა მეთოდებითაც ბერძენი ფილოსოფოსები, ის სვამს შეკითხვევს და პასუხებზე მსჯელობს. ჰეროდოტე იყო პირველი, რომელმაც დაიწყო მიზან-შედეგობრივი კავშირის ძიება ისტორიაში და ამ მიზან-შედეგობრივი კავშირი არ უკავშირდებოდა ღვთაებებს, არამედ ადამიანებს, ამიტომ ითვლება ის ისტორიის მამად. ჰეროდოტემ განსაზღვრა ისტორიული აზროვნება საუკუნეებით და დღემდე ისტორიკოსი იმ პრინციპების მატარებელია,რომ ისტორია არაა მხოლოდ ერთჯერადი ფაქტი და არსებობს მიზან-შედეგობრივი მოვლენები, რომელთა გაანალიზება ყოველთვის საჭიროა. თუ ინფორმაცია არ გვაქვს ამა თუ იმ ფაქტის მიზეზებზე, ეს იმას კი არ ნიშნავს რომ მიზეზი არ არსებობს, არამედ იმას რომ მიზეზი ჯერ არ აღმოგვიჩენია. ამიტომ არის ხშირად, რომ ერთი საუკუნის ამბების გასაგებად, ისტორიკოსი უფრო ადრინდელ საუკუნეებში მიდის და ცდილობს დაინახოს მიზეზი, თუ რატომ იყო მაგალითად 17-ე საუკუნე ისეთი როგორიც იყო, ამისთვის 16-ე საუკუნეს იკვლევს. მაგრამ მართლაც რა კავშირშია ერთმანეთთან ლუი XIV და ლუი XVI - ჯერ არ წამიკითხავს საფრანგეთის რევოლუციაზე ისეთი ნაშრომი, რომლელიც არ აღწერდა ლუი XIV მართველობას და არ დაუკავშირებდა მას საფრანგეთის რევოლუციას. აქ აღარ განიხილება სხვადასხვა ფაქტი, როგორც წყვეტილი ამბის თხრობა, არამედ ისტორია როგორც ერთმანეთთან დაკავშირებული ამბების აუცილებლობაა და სხვა არაფერი. მაგრამ რატომ გახდა საფრანგეთის რევოლუციის მოვლენების მიღმა, საფრანგეთის რევოლუციის გაგება? აქ საკითხი, ჩემი ღრმა რწმენით ტექსტისა და ადამიანის ურთიერთკავშირიდან მოდის.




თანამედროვე ისტორიული აზრი ეძებს იმ წყვეტას, რაც ისტორიაში ხდება. მაგალითად მარქსიზმისთვის ფორმაციული თეორიიდან გამომდინარე, მონათმფლობელური შიდა ლოგიკა და კაპიტალისტური შიდა ლოგიკა ერთმანეთისგან განსხვავდებოდა. ასევეა ცივილიზაციურ თეორიებშიც, ერთი ცივილიზაციის შიდა ლოგიკა, მეორე ცივილიზაციისგან, ან მასზე უფროა დრინდელ ცივილიზაციის შიდა ლოგიკისგან განსხვავდება. ამ წყვეტილების აუცილებლობა გაჩნდა 19-ე საუკუნიდან, როდესაც თანამედროვე მოვლენები უკვე ვეღარ იხსნებოდა წინა საუკუნეებში მომხდარ მოვლენებით. მაგრამ 19-ე საუკუნემ ანუ თანამედროებამ შექმნა საკუთარი განმეორებადი ისტორია, ამის კარგი მაგალითია საფრანგეთის რევოლუციის ისტორია და მისი განმეორების ცდა. 19-20 საუკუნის მოღვაწეები საფრანგეთის რევოლუციის განმეორებაში ხედავდნენ ისტორიის განვითარების პერსპექტივებს, მეტიც 1917 წლის ოქტომბრის რევოლუციონერთა ლოგიკა და სურვილი იყო საფრანგეთის რევოლუცია განმეორებულიყო და იგივე ეტაპები გაევლოთ მათ. ამაში მათ მარქსიც ეხმარებოდა და სხვა რევოლუციონერებიც,რომლებიც საფრანგეთის რევოლუციის გამეორებას ბუნებრივ ლოგიკურ მოვლენად აღიქვამდნენ. ამ ყველაფერში ორი რამეა საინტერესო: 1) გაჩნდა წყვეტილები ისტორიაში, შეიძლება წინა საუკუნე სულ აღარ გჭირდებოდეს 19 საუკუნის გასაგებად, სულ აღარაა საჭირო მაგალითად რომელიმე ფეოდალურ სახლების ისტორიული დაპირისპირების ცოდნა, იმისთვის რომ გაიგო რევოლუციის ლოგიკა. მარქსის ცნობილი გამონათქვამი: „ისტორია მეორდება ორჯერ, ერთხელ როგორც ტრაგედია,მეორედ როგორც აბსურდი“ საუბარია არა ისტორიულ ლოგიკაზე, არამედ იმაზე რაც უკვე აღარ მოხდება, რაც ისტორიული წყვეტილის იქითა მხარეს დარჩა და ფანტომის სახით ტრიალებს აწმყოში. ამიტომ იყო, რომ ერიჰ ჰობსბაუმი განიხილავს ნაცისტურ გერმანიას, როგორც უკვე წარსულის „ბნელი ძალების“ უკანასკნელ გამოვლინებას, რომელიც თანამედროობის ლოგიკაში აღარ ჯდება. 2) ახალი მიზეზი, ახალი საწყისი გაჩნდა საფრანგეთის რევოლუციის სახით, რომელიც იმეორებს თავისთავს ამ ისტორიულ მონაკვეთში, სანამ ეს ისტორიული მონაკვეთი არ გაწყდება. ანუ ისტორიის წყვეტილობის აუცილებლობის აღიარება, იყო ერთ-ერთი მთავარი ნიშანი, რომელიცშ ემოიტანა თანამედროვე ისტორიოგრაფიამ, მაგრამ შიგნით დეტერმინიზებულ მოვლენების აღიარება იყო სწორედ ტექსტებთან დაკავშირებული მოვლენა.




ვიცი ცოტა გავცდი თემას, მაგრამ ამ ყველაფრის აღწერა მჭირდებოდა იმისთვის, რისი თქმაც მინდა. შენ ახსენე ფილოსოფოსის ნაცხოვრებ პოლიტიკური გამოცდილება შექმნაზე, მაგრამ არ გითქვია იმის შესახებ თუ რას ქმნის ეს გამოცდილება სხვა გამოცდილებისთვის. დამწერლობის შექმნის შემდგომი გამოცდილება, აღარ ხდება უფრო ფასეული ვიდრე დაწერილი გამოცდილებაა. შენ ახსენე, რომ წერილი ყოველთვის დაუწერელი რჩება, მაგრამ არ გიხსენებია იმის შესახებ, იძლევა თუ არა ეს წერილი, სხვა წერილის დაწერის საშუალებას, ანუ სუფთა ფურცლიდან დაწერის საშუალებას. ისტორიულ წიგნებს რომ გადაავლო თვალი, იქ იქნება დაყოფილი წიგნები „ძველი ისტორია“, „შუა საუკუნეები“, „ახალი ისტორია“ და „უახლესი ისტორია“, თითეული მათგან ხშირად ეხება წინამორბედს, მაგრამ ცდილობს გაწყვიტოს მასთან ურთიერთბა. რაც შეეხება პოლიტკურ საკითხს, აქ აბსოლუტურად საწინააღმდეგოს ვხედავთ. დაწყებული რენესანსიდან, დამთავრებული აღორჩინებამდე, რესპუბლიკანიზმზე, დემოკრატიაზე მსჯელობა ბერძნული გამოცდილების მიღმა არ ხდებოდა, ისინი ისტორიაში ყოველთვის გვევლინებოდნენდა გვკარნახობდნენ, რომ გამოცდილება არა ისეთი უნდა ყოფილიყო, როგორიც გვაქვს, არამედ ისეთი როგორიც ამ ნარატივშია მოთავსებული. ამის კარგი მაგალითია ჩვენი თანამედროვეობა, ჩვენი ემპირიული გამოცდილება, რომლის გადამოწმებაც შეგვიძლია. როდესაც გაჩნდა მემარცხენული ახალგაზრდული მოძრაობები, მათთვის არა ჩვენი ისტორიული გამოცდილება გახდა მნიშვნელოვანი, არამედ მნიშვნელოვანი გახდა ისეთი გამოცდილება, რომელიც ჩვენ ადგილს არ შეესაბამებოდა. უამრავი ავტორი გაიცნეს, მაგრამ სამოქმედო გეგმა ვერ შექმნეს, ადგილთან ჰქონდათ აცდენა. ეს საკმაოდ საინტერესო ფენომენია ჩემთვის.




ტექსტისა და ადამიანის ურთიერთობის ერთ-ერთი საინტერესო გამოვლინება არის ისლამში. ისლამში ღვთის სიტყვა არის „ყურანი“ და მუსულმანები, განსაკუთრებითკი ორთოდოქსები ცდილობენ რომ ყველაფერი მიუსადაგონ ყურანს. თუ რეალობა განსხვავებულია, ის უნდა დაამსგავსონ ყურანს. მსგავსი დამოკიდებულება ჰქონდათ პურიტანებსაც. ტექსტი შეიძლება მოგვევლინოს ყველაზე დიდ მჩაგვრელათ, თუ კი ეს ტექსტი არ იძლევა მისგან გასვლის საშუალებას. ამ შემთხვევაში მე მინდა ვისაუბრო, ძველ ბერძენ ფილოსოფოსების ტექსტებზე, რომელიც აღარ აძლევს საშუალებას პოლიტიკას, დატოვოს ეს ტექსტები. მიშელ ფუკო ტექსტებზე დაწერე, რომ ევროპული ცივილიზაციაში ყოველთვის მუსირებდა ის აზრი, რომ ტექსტის ავტორს იმის თქმა კი არ უნდოდა, რაც თქვა, არამედ სხვა რამის და ეს სხვა რამის ძიება (ინტერპრეტირება) ყოველთვის განმაპირობებლად გვევლინებოდა სხვადასხვა გამოცდილების მოგროვებისა. ანუ ტექსტის შიგნით სხვა გამოცდილებების პოვნა უმნიშვნელოვანესი იყო ევროპული აზრისთვის, მაგრამ უნდა დავამატოთ ერთიც, რომ იქნებ სწორედ ტექსტის შიგნით ყოფნა არ აძლევს ახალ გამოცდილებებს განვითარების საშუალებას. ფაქტია რომ დოგმატიზმი ტექსტის გარეშე არ არსებობს, ფაქტია რომ რაღაც გამოცდილება აღიარებულია, მაგრამ ამავე დროს გვაქვს თუ არა უნარი დავინახოთ ტექსტის მიღმა პოლიტიკა? (ის რაზეც ვამბობდი, თეოკრატიულ სახელმწიფოებში), გვაქვს თუ არა საშუალება დავინახოთ საკუთარი თავი და ავთენტური გამოცდილება, ტექსტის მიღმა? მე მგონია, რომ ნარატივებმა განგვისაზღვრეს გამოცდილების მიღების საშუალებები და სხვა გამოცდილებების მიღება ნარატივში ყოფნით თუ შეუძლებელი არა, საკმაოდ რთულია. ერთ-ერთი ესეთი გამოცდილება ხომ არ არის ისეთი პოლიტიკა, რომელიც ამ გამოცდილების მიღმაა და რომელსაც უკვე გააჩნია თავისთავად ფასეულობა?

დავუბრუნდეთ პოლიტიკას, ჩვენ ვხედავთ ჩინურ გამოცდილებას, ის მისი მთელი ისტორიის განმავლობაში განსხვავებულ პოლიტიკურ სისტემას ქმნიდა და ვხედავთ, რომ საკმაოდ წარმატებულიც არის. მაგრამ მისი აღიარება არ ხდება, ტექსტები და ნარატივები მის განსხვავებულობას არ აღიარებენ. ზოგი მათ "აღმოსავლურ წარმოების წესში", ზოგი კი ტოტალიტარულ, ჩამორჩენილობის სიაში შეჰყავს. ბერძნულმა ტექსტებმა, აღარ მისცა პირველ რიგში ევროპას, დაენახა და ეღიარებინა სხვა პოლიტიკური გამოცდილებები, როგორც მათი გამოცდილების თანასწორი. ახალი ანთროპოლოგიური სკოლა, კი ცდილობს დასავლეთში სხვა გამოცდილებების ფასეულობების რეაბილიტაციას, მაგრამ უშვებს თუ არა აქამდელი ნარატივები ამის აღიარების საშუალებას? შეუძლია თუ არა ნარატივს, სხვა ნარატივის აღიარება, როგორც თანასწორის?

ეს ტექსტი, პრინციპში მეორე წერილი არ არის. ეს წერილი, არის პირველი წერილის ნაწილი.

არსებობს თუ არა პოლიტიკურობის გაგება დასავლეთის მიღმა?

პირველი წერილი ლაშა ხარაზს


რადგან პირველი წერილს მე დაგპირდი, რომ დავწერდი, თემასაც მე შემოგთავაზებ.




ბერძნულ-სპარსული ომების შემდეგ, ჰეროდოტემ განაცხადა, რომ მთავარი განსხვავება ელინებსა და ბარბაროსებს შორის იყო ის რომ ბარბაროსებში მხოლოდ ერთი თავისუფალი ადამიანი არსებობს და ის მეფე იყო, ხოლო ელინებში ყველა თავისუფალი იყო. ბერძნებისთვის თავისუფლება პოლიტიკურ აქტიობასთან (პოლიტიკურ ცხოველთან) პოლისთან იყო დაკავშირებული, მაგრამ ყველანაირი ისტორიული მონაცემები მოწმობენ, რომ სპარსულ საზოგადოებაში გაცილებით ნაკლები მონა იყო, ვიდრე საბერძნეთში (არ ვსაუბრობ, სპარსელების მიერ დაპყრობილ ხალხს, რომლებთაც ჰქონდათ თავიანთი ავტონომია და პრიციპში ისევე განაგრძობდნენ კულტურულ ცხოვრებას, როგორც დაპყრობამდე ცხოვრობდნენ, ხოლო ეკონომიკური მდგომარეობა კი გაუმჯობესებული იყო, სპარსული იმპერიის ბაზრები ყველა მათგანისთვის გახსნილი იყო) და საჯაროობა, არც სპარსულ პოლიტიკურ სივრცეს აკლდა. არ არის გასაკვირი ის, თუ რატომ უწოდებენ თანამედროვე ისტორიკოსები ბერძნულ-სპარსულ ომებს, პირველ ცივილიზაციურ ომებს. თუ თავისუფლებაზე ვისაუბრებთ, როგორც პოლიტიკურ თავისუფლებაზე - მაშინ ჩვენ უნდა ვისაუბროთ პოლისურ ცხოვრებაზე და შესაბამისად სამოქალაქო ცხოვრებაზე. ბერძნებისთვის იდეალს წარმოადგენდა პოლისური ცხოვრება, ისინი სხვა ტიპის სახელმწიფოში ვერ ხედავნენ "პოლიტიკას". მაგრამ მოდით დავიწყოთ ისტორიულ გამოცდილებიდან საუბარი, პოლისური ცხოვრება დაიწყო მას შემდეგ, რაც ადგილობრივი ხალხი იქნა დატყვევებული ჩრდილოეთიდან მოსული ხალხების მიერ, სპარტაში დორიელებმა მოახდინეს ადგილობრივი მოსახლეობის დამორჩილება, დამონება და მთელი ეს პოლიტიკური ცხოვრება, აგებული იყო ამ იერარქიული მდგომარეობის შენარჩუნებაზე. პოლისი, ანუ პოლიტიკური ცხოველი, რომელიც პოლის განაგებდა უპირველეს ყოვლისა კოლექტიურად უნად ეზრუნა, იმ იერარქიის შენარჩუნებაზე რაც ძველ ბერძნულ პოლისებს ახლდათ თან. ამ ეთნიკურმა იერარქიის შენარჩუნება შესაძლებელი იყო ლოკალური მაშტაბებით, ამიტომ ბერძნული ერთიანი ბერძნული სახელმწიფოს შექმნა, არასასურველი იყო და არღვევდა ამ სისტემას, იმ დროს როდესაც სპარსეთში დაბალ სოციალურ ფენებს ეძლეოდათ გაცილებით მეტი შანსი შეეცვალათ საკუთარი მდგომარეობა, ვიდრე ეს საბერძნეთში შეეძლოთ. პოლიტიკაში (პოლისის მართვაში) თავიდანვე იყო ჩადებული გარკვეული სოციალურ-ეთნიკურ-კულტურული იერარქიის ნიშნევბი. ამ მდგომარეობით ტკბობა ბერძნებისთვის უცხო არ იყო, ისინი საკუთარ თავს სამყაროს ცენტრად მიიჩნევდნენ, მაგრამ უკვე ელინიზმის პერიოდშნი ნათელი გახდა, რომ დიდი სახელმწიფო წარმონაქმნები, მონარქიები გაცილებით მეტ პერსპექტივას ძენდა კაცობრიობას, ვიდრე ბერძნული დემოკრატია. სწორედ ელინიზმის ხანას უკავშირდება ბერძნული ჰუმანიზმი, მონების გაშვება, დიდ სივრცეში ცხოვრებამ ცივილიზაციური ნიშნები გააქრო, არა იმიტომ რომ აღმოსავლეთის ელინიზაცია მოხდა, არამედ იმიტომ რომ დასავლეთის "აღმოსავლეთიზაციაც" მოხდა და ნათელი გახდა დიდ სახელმწიფოების უპირატესობები. მაგრამ განა ამით პოლიტიკა გაქრა, საჯაროობა გაქრა? არა, პირიქით ნათელი გახდა, რომ ესეთ სივრცეებში უფრო მეტი საჯაროობა და დაცულობა იყო, ფილოსოფოსებს რომელსაც დემოკრატია ანადგურებდა, საკმაოდ დაცული და წახალისებული აღმოჩნდა მონარქიებში.

რესპუბლიკის დროინდელ რომში, დიქტატურებს, მხედარმთავრებს მხარს უჭერდნენ პლებეები, ხოლო რესპუბლიკის გულმხურვალე დამცველები კი იყვნენ პატრიციები, არისტოკრატია. რომის ადრეული ისტორია, ძალიან წააგავს თავის ტიპოლოგიით ბერძნულ პოლისურ ცხოვრებას, მეტიც ის არ განსხვავდება ერთმანეთისგან ხშირ შემთხვევაში. სოციალური უთანასწორობა, რა თქმა უნდა ვერ დაიძლეოდა მონათმფლობელურ სამყაროში, მაგრამ უნდა ითქვას ისიც რომ სწორედ მაშინ, როდესაც რომი იქცა იმპერიად, მაშინ გამოჩნდენ რომის იმპერიაში ისეთი მართველები, რომლებიც ყოფილი მონები იყვნენ (იმპერატორებიც კი ჰყავდათ ყოფილი მონები). სამოქალაქო საზოგადოება, ეს თავისთავად იყო ისეთი საზოგადოების ნაწილი, რომელიც სხვების მართვაზე ჰქმნითდნენ პოლიტიკას. არ არის გასაკვირი, რომ ყველა პოლისმა დემოკრატიული იქნებოდა ის თუ ოლიგარქიული ჰქონდა ქონებრივი ცენზის სისტემა. ქონებრივი ცენზის სისტემამ თავისი ფუნქცია მაშინ ამოწურა, როდესაც პოლიტიკური ძალაუფლება ქალაქიდან - ჯარში გადაინაცვლა, ხოლო ჯარში მოსამსახურე პლებეებს კი მიეცათ შესაძლებლობა პოლიტიკაში მიეღოთ მოანწილეობა. პოლიტიკა საყოველთაო გახდა მაშინ, როდესაც იგი გავიდა სამოქალაქო საზოგადოებიდან. რა თქმა უნდა მონათმფლობელობა შენარჩუნდა, მაგრამ სამოქალაქო საზოგადოებაში ყოფილი მონა, ვერასდროს ჩაერთვებოდა პოლიტიკაში, ხოლო იმპერიის პერიოდში, მათ ეს შესაძლებლობა მიეცათ. შესაბამისად დემოკრატიები ყველგან ატარებდა სოციალურ ჩაგვრის ყველაზე რადიკალურ ხასიათს, მაგრამ ამავე დროს მას გააჩნდა პროპაგანდა და მომხიბლელობა, რომელიც ყველა მკვლევარს, ყველა დაინტერესებულ პირს ხიბლავს.




პოლიტიკა, როგორც ასეთი ჩაისახა არა საბერძნეთში, არამედ თეოკრატიულ სახელმწიფოებში. ფროიდი "ტოტემი და ტაბუში" აქვს მოყვანილი, რამოდენიმე მაგალითი ერთ-ერთი ტომის ცხოვრებიდან, რომდესაც ადამიანი უარს ამბობს იყოს ბელადი, ხოლო მას აიძულებენ (რადგან მიიჩნეოდა, რომ ბელადი არ უნდა გაინძრეულიყო, რადგან ამით ღვთაებრივ სამყაროს დაარღვევდა, ხოლო თავად ბელადი იყო ამ სამყაროსა და ღმერთებს შორის შუამავალი). ძალაუფლების ტრანსცენდენტური გაგება თავის არსით მიზნად ისახავდა იმას, რომ ჰარმონია დამყარებულიყო სულსა და სხეულს შორის ამ სამყაროში და ამის გამომხატველი ყოფილიყო ერთი ადამიანი, მაგრამ რა ხდებოდა ამ ადამიანის ირგვლივ? რა თქმა უნდა, ძალაუფლების ცენტრი მთლიანად საკრალიზებური და რიტუალური იყო, მაგრამ მის ირგვლივ საზოგადო ცხოვრება, საჯაროობა გაცილებით შესაძლებელი იყო, ვიდრე შემდგომ ელინურ პოლისებში. თეოკრატიულ სახელმწიფოები ხშირად საკუთარ თავის იზოლირებას ახდენდნენ (როგორც ეს ჩინეთში მოხდა, დახურული ქალაქის შექმნით) მაგრამ ამ ქალაქის მიღმა, ყოველდღიური ცხოვრება უფრო საჯარო და თავისუფალი იყო, მეტიც არ მოითხოვებოდა ის მგრძნებარე დისციპლინა, რაც თითოეულ ბერძენს მოეთხოვებოდა - მიეღო მონაწილეობა პოლიტიკაში ან იქნებოდა გაძევებული პოლისიდან. არასდროს ისეთი ცენტრალიზებული და ყოველისმომცველი არ ყოფილა თეოკრატიული აღმოსავლური სახელმწიფო, როგორც ეს ბერძნული დემოკრატია იყო. მეტიც, ემანსიპაციას მონარქიები უფრო ატარებდნენ, ვიდრე დემოკრატიები. პოლისურებს შორის დაპირისპირებებს რომ დავაკვირდეთ, საკმაოდ ხშირია კონკურენტ ქალაქის სრული განადგურება, ამ ომის შედეგად პრიციპში არაფერი არ შეცვლილა (არც პელეპნისის ომმა შეცვალა არაფერი, არც შემდეგ ომებბმა პოლისებს შორის), აღმოსავლეთში კი სპარსული იმპერიის შექმნით, მოხდა უამრავი დაპყრობილი ხალხის მონობიდან ხსნა (ბაბილონელებისგან თავის დაიხსნეს ებრაელებმა) პირველ რიგში შეტევა განხორციელდა ადგილობრივ ელიტებზე. ელიტები, რომლებიც არ აძლევდნენ საზოგადოების სხვა დანარჩენ ნაწილს მათგან დამოუკიდებლები ყოფილიყვნენ, გაცილებით დამოუკიდებელნი გახდნენ და მათ ცხოვრებას საჯაროობა დაეტყოთ, ოღონდ ამ საჯაროობას თან საკარნავალო და სარიტუალურო ელემენტები ჰქონდა. თანამედროვე მკვლევარები შენიშნავენ, რომ სარიტუალო საჯაროობაში, ხშირად საკმაოდ ბევრი პოლიტიკური მოთხოვნილებები დაკმაყოფილებულა (ჩინეთის მაგალითი). თანამედროვე დასავლელი ადამიანისთვის, საჯაროობა დაკავშირებულია პირდაპირ მოქმედებასთან, ხოლო აღმოსავლელისთვის საჯაროობა გარკვეულ რიტუალურ, სპირიტუალურ ელემენტს შეიცავს და ამ პროცესის შედეგად მიიღწევა გაცილებით უფრო დიდი სოციალური შეთანხმება, ვიდრე ეს პირდაპირი მოქმედებაა.




მოდი ამით დავასრულებ და კიდე ერთ წერილს დავწერ ამ საკითხთან დაკავშირებით, უფრო აკადემიურად თავისი წყაროებით.. უბრალოდ მართლა გამიჭირდა დაწყება, არ ვიცოდი რა თემებს შევხებოდი, ბევრი თემას მინდოდა შევხებოდი...